بررسی نظریه‌های موجود روان‌شناسی‌‌ با رویکرد اسلامی از منظر مطالعات تمدن اسلامی

سعید كریمی

پژوهشگر حوزه تمدن.

چکيده

یکی از ابعاد مهم تمدن اسلامی بررسی جایگاه علوم مختلف و نسبت آن علوم با ایجاد تمدن اسلامی است. روان‌شناسی‌‌ و روان‌شناسی‌‌ با رویکرد اسلامی یا روان‌شناسی‌‌ اسلامی از علومی است که نسبت و جایگاه دقیق آن در ایجاد تمدن اسلامی مشخص نشده است؛ ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر بررسی و تقسیم‌‌بندی نظریه‌‌ها و پژوهش‌‌های انجام‌گرفته در زمینۀ روان‌شناسی‌‌ با رویکرد اسلامی و بررسی جایگاه آن‌‌ از منظر مطالعات تمدن اسلامی است. نتایج این پژوهش نشان می‌‌دهد شش رویکرد در زمینۀ روان‌شناسی‌‌ اسلامی وجود دارد که عبارت‌اند از: رویکرد نقدگرایانه، رویکرد فلسفی، رویکرد تطبیقی و مقایسه‌‌ای، رویکرد تکمیلی و تأییدی، رویکرد تولیدی و رویکرد سنجش سازه‌‌های دینی. همۀ این رویکردها به‌نحوی می‌‌توانند در تولید علم و شکل‌‌گیری تمدن اسلامی نقش داشته باشند، ولی رویکردی که بیشترین نقش را در این زمینه دارد، رویکرد تولیدی است که با توجه به رویکرد اجتهادی موجود در آن، می‌‌تواند نسبت‌به رویکردهای دیگر نقش پررنگ‌‌تری در ایجاد تمدن اسلامی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی، تولید علم، روان‌شناسی‌‌ با رویکرد اسلامی.

1. آذربایجانی، مسعود. 1387. مقیاس سنجش دین‌‌داری (تهیه و ساخت آزمون جهت‌‌گیری مذهبی با تکیه بر اسلام). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. احدی، حسن؛ بنی‌‌جمالی، شکوه. 1390. علم‌‌النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی و تطبیق آن با روان‌شناسی‌‌ جدید. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
3. احمدی، علی‌‌اصغر. 1383. روان‌شناسی‌‌ شخصیت از دیدگاه اسلامی. تهران: امیرکبیر.
4. بیگدلی، عطاء‌الله. 1396. تمدن‌شناسی درآمدی بر ظهور و افول تمدن‌‌ها و وضعیت تمدن تمدن انقلاب اسلامی. تهران: دانشگاه امام صادق†.
5. حبیبیان، احمد. 1374. مروری بر روان آدمی از دیدگاه اسلام. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
6. زرشناس، شهریار. 1392. روان‌شناسی‌‌ مدرن و حقیقت فراموش‌شده انسان. قم: دفتر نشر معارف.
7. سالاری‌‌فر، محمدرضا. 1386. خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی‌‌. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
8. سالاری‌‌فر، محمدرضا؛ آذربایجانی، مسعود؛ رحیمی‌‌نژاد، عباس. 1390. مبانی نظری مقیاس‌‌های دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
9. شفیعی سروستانی، اسماعیل. 1387. تفکر، فرهنگ و ادب، تمدن. تهران: هلال.
10. شرقاوی، حسن‌محمد. 1363. گامی فراسوی روان‌شناسی‌‌ اسلامی یا اخلاق و بهداشت روانی در اسلام. ترجمۀ سید محمدباقر حجتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
11. شکرکن، حسین و همکاران. 1388. مکتب‌‌های روان‌شناسی‌‌ و نقد آن 1. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
12. ـــــــــــــــــــــــــــ. 1388. مکتب‌‌های روان‌شناسی‌‌ و نقد آن 2. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
13. صانعی، مهدی. 1387. بررسی بهداشت روان در اسلام. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
14. کاویانی، محمد. 1391. سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
15. کیومرثی اسکویی، محمدرضا. 1391. مهار خشم (بررسی روان‌شناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام). قم: دارالحدیث.
16. متولی امامی، سید محمدحسین. 1394. جستارهایی نظری در باب تمدن اسلامی. قم: نشر معارف.
17. میرباقری، محمدمهدی. 1389. جهت‌‌داری علوم از منظر معرفت‌‌شناختی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
18. میردریکوندی، رحیم. 1389. مقایسۀ هوش روان‌شناختی و عقل از دیدگاه اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
19. مهدی‌‌زاده، حسین. 1393. بینش تمدنی: منظومه اعتقادات اجتماعی. قم: کتاب فردا.
20. مظاهری، حسین. 1387. راهکارهای عملی درمان وسواس به انضمام احکام و استفتائات. اصفهان: مؤسسۀ فرهنگی مطالعاتی الزهرا.
21. نیازی، محسن. 1384. مبانی جامعه‌‌شناسی. تهران: اندیشۀ نوین.
22. نجاتی، محمدعثمان. 1384. قرآن و روان‌شناسی‌‌. مشهد: آستان قدس رضوی.