حسن محیطی
دکتری فلسفۀ اخلاق تطبیقی. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. قم. ایران.
حسین احمدی
دانشیار و عضو هیئتعلمی فلسفه. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. قم. ایران.
چکیده
هر تمدنی بر مجموعهای از اندیشههای همسو در چند حوزۀ تأثیرگذار استوار است که از آنها با تعبیر نظام یاد میشود. نظام ارزشی هر تمدن که مشتمل بر مسائل ارزشی و هنجاری یک تمدن است از مهمترین نظامات یک تمدن بهشمار میآید. بهطورکلی، هر نظام ارزشی از مجموعه باورهای مرتبط با مبانی، اهداف، اصول، روشها و هنجارها تشکیل شده است. نقش مبانی، به دلیل نقش کلیدی در تعیین هنجارها از اهمیت بالاتری نسبتبه سایر باورها برخوردار است و بر همۀ آنها مقدم است و تغییر در مبانی، تغییر در سایر مراحل را به دنبال دارد؛ ازاینرو، مبانی ارزشی هر تمدنی حائز اهمیت است؛ بنابراین، شناسایی و معرفی مبانی ارزشی اسلام که از وجوه امتیاز تمدن اسلامی نسبتبه سایر تمدنهای متکی بر عقل یا احساس بشر بهشمار میآید، اهمیت دارد.
بررسی سیر تطور اندیشۀ اخلاقی اندیشمندان اسلام و مقایسۀ آن با اندیشۀ اخلاقی پیش از این دوره بهخوبی حاکی از آن است که بسیاری از اندیشمندان اسلامی تلاش کردهاند به نظریهپردازی در حوزۀ مبانی ارزشی اسلام بپردازند. بررسی تطبیقی دیدگاه ایشان نشان میدهد که دیدگاههای عصر جدید بیش از دیدگاههای اعصار گذشته با اندیشۀ اخلاقی اسلام سازگار بوده و ظرفیتهای اندیشۀ اخلاقی اسلام را نشان میدهد و ازاینرو، از قابلیت بیشتری برای بهرهگیری بهعنوان مبنای ارزشی تمدن اسلامی برخوردار است. پژوهش حاضر درصدد است ضمن بررسی سیر تطور اندیشۀ اخلاقیِ مهمترین اندیشمندان جهان اسلام (از کندی تا ابنسینا)، ظرفیت اندیشههای اخلاقی جهان اسلام در راستای ایجاد نظام ارزشی تمدن نوین اسلامی را سنجیده و آن را ارزیابی کند.
کليدواژهها: نظام ارزشی، تمدن نوین اسلامی، واقع گرایی اخلاقی، مطلق گرایی اخلاقی، غایت گرایی اخلاقی، معرفت اخلاقی.
- اخوانالصفا. 1415ق. رسائل اخوان الصفا، ج1، 2، 3،4، 5. بیروت: عویدات.
- بیانات مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری، 14/6/1392؛ https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=23810
- جعفری، محمدتقی. 1362. ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- دهخدا، علیاکبر. 1377. لغتنامه دهخدا. تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.
- دورانت، ویل. 1370. تاریخ تمدن. ترجمۀ احمد آرام و دیگران. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- رازی، محمدبن زکریا. 1371. السيرة الفلسفية. ترجمۀ عباس اقبال. تصحیح و مقدمه پل کراوس. انضمام شرح احوال و آثار و افکار از مهدی محقق. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی).
- ـــــــــــــــــــــ. 1384. الدراسة التحليلية لکتاب الطب الروحانی للطبيب الفيلسوف محمد بن زکری الرازی باللغة العربية و الفارسية و الانجليزية. ترجمۀ مهدی محقق. تهران:انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ساروخانی، باقر. 1380. دابرةالمعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
- عامری، ابوالحسن. 1367. الإعلام بمناقب الإسلام. ترجمۀ احمد شریعتی، حسین منوچهری. تصحیح احمد عبدالحمید غراب. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ــــــــــــــــــ. 1375. «النسک العقلی و التصوّف الملّی». رسائل ابوالحسن عامری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ــــــــــــــــــ. 1399ق. الأمد علی الأبد. ترجمۀ اورت روسن. بیروت: دارالکندی.
- ــــــــــــــــــ. 1336، السعادة و الإسعاد. تهران: دانشگاه تهران.
- فارابی، ابونصر. 1995الف. آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- ــــــــــــــــــ. 1413ق. الاعمال الفلسفيه. بیروت: دارالمناهل.
- ــــــــــــــــــ. 1995ب. تحصیل السعادة. تصحیح بوملحم، علی، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- ــــــــــــــــــ. 1371ق. التنبیه علی سبیل السعاده. تهران: حکمت.
- ــــــــــــــــــ. 1988م. التعلیقات. تصحیح سیدحسین موسویان، بیروت: دارالمناهل.
- ــــــــــــــــــ. 1993م. فصول منتزعه، بیروت: دارالمشرق.
- فوزی، یحیی؛ صنمزاده، محمود. 1391. «تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی». فصلنامۀ تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. ج9. شمارۀ ۹. صص40ـ7.
- کندی، یعقوببن اسحاق. 1950م. رسائل الکندی الفلسفیه. ابوریده، محمد عبدالهادی. قاهره: دارالفکر العربی.
- لوکاس، هنری. 1368. تاریخ تمدن. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران: مؤسسه کیهان.
- مسکویه، ابوعلی. 1422ق. الهوامل و الشوامل. ترجمۀ سید کسروی. بیروت: دارالکتب العلمية.
- ــــــــــــــ. 1426. تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق الهلالی. تحقیق هلالی عماد. قم: طلیعة النور.
- ــــــــــــــ. بیتا. الفوز الاصغر. بیروت: دار مکتبة الحياة.
Goodman, Lenn E. 1999. Jewish and Islamic philosophy: crosspollinations in the Classic Age. New Jersey: Rutgers University Press