محمدصالح طیبنیا
استادیار دانشکده الهیات و معرف اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
چکيده
تمدن نوین اسلامی و راههای نیل و گسترش آن از مهمترین دغدغههای رهبران نواندیش اسلامی در قرون گذشته و اخیر بوده است. از بارزترین آثار تمدن اسلامی در گذشته، اقبال عموم مردم و حاکمان به انجام امور خیر و بهویژه وقف بوده است که به اشکال مختلف، همچون مراکز مذهبی مانند مساجد و هیئات، مراکز بهداشتی نظیر بیمارستانها، مراکز آموزشی همچون مدارس، کتابخانهها و حوزههای علمیه، مراکز نظامی و مراکز تفریحی در دورههای مختلف مورد توجه بوده و تأثیر بسزایی در تمدنسازی ایفا کرده است؛ لیکن در زمان فعلی، با توجه به تغییرات گسترده در جوامع، وقف و امور خیر در جوامع اسلامی، از جمله ایران، همانند گذشته در دوران طلایی خود نیست و افول کارآمدی آن دیده میشود. این در حالی است که رویکرد به این امر، در کشورهای توسعهیافته با اقبال بسیار همراه است و حتی بسیاری از دانشگاههای برتر دنیا بیشتر هزینههای خود را از طریق موقوفات تأمین میکنند و از آن در جهت تمدنسازی بهره میبرند. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با بررسی سخنان مقام معظم رهبری در خصوص تمدنسازی نوین اسلامی، به تبیین نقش وقف و نیکوکاری در رشد و پیشرفت مادی ـ معنوی مسلمانان به دو شکل «نهادسازی اقتصادی» در قالب فقرزدایی، ایجاد رفاه عمومی و ممانعت از انباشت ثروت، و «نهادسازی فرهنگی» در قالب ارتقای ارزشهاي الهي و معنوي، خردورزی و علمآموزی پرداخته شده است.
کلیدواژگان: امور خیر، وقف، تمدنسازی، تمدن نوین اسلامی، منویات آیتالله خامنهای.
- قرآن.
- نهجالبلاغه.
- آدمی ابرقویی، علی. 1387. درآمدی بر دانشگاه تمدنساز اسلامی؛ بایستههای نظری. با مقدمة محمدباقر خرمشاد. تهران: دفتر برنامهریزی و مطالعات فرهنگی.
- آلوسی، محمد شکری. 1427ق. تاریخ مساجد بغداد و آثارها. بغداد: بینا.
- ابنمنظور، محمدبنمکرم. 1414ق. لسان العرب. چ3. بیروت: دار صادر.
- احمدی، نزهت. 1391. «نهاد وقف در دورة صفوی». مطالعات تاریخ اسلام. س4. ش15. زمستان. ص41-56.
- اسفندیاری، اسماعیل. 1382. «فقر و انحرافات اجتماعی». مطالعات راهبردی زنان. سال82. ش21.
- افروغ، عماد. 1379. چشماندازی نظری به تحلیل طبقاتی و توسعه. تهران: فرهنگ دانش.
- اکبری، مرتضی و فریدون رضایی. 1394. «واکاوی شاخصههای تمدن نوین اسلامی در اندیشة مقام معظم رهبری». دوفصلنامة الگوی پبشرفت اسلامی ایرانی. دورة 3. ش5. بهار و تابستان. ص85ـ108.
- اکبری، مرتضی. 1390. درآمدی بر آموزش در اسلام و ایران. ایلام: جوهر حیات.
- بابایی، حبیبالله. 1390. تمدن و تجدد. قم: پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی.
- بستانی، فؤاد افرام. 1375. فرهنگ ابجدی. مترجم: مهیار رضا. چ2. تهران: اسلامی.
- بیانات مقام معظم رهبری. پایگاه مقام معظم رهبری. بهنشانی: https://farsi.Khamenei.ir
- جاناحمدی، فاطمه. 1388. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. تهران: معارف.
- جعفری، محمدتقی. 1373. فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- حر عاملی، محمدبنحسن. 1414ق. وسایل الشیعه. قم: آل البیت.
- راچ، جکرال و جانتک راچ. 1354. جامعهشناسی فقر. مترجم: احمد کریمی. تهران: امیرکبیر.
- زبیدی، مرتضی. 1414ق. تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
- زرینکوب، عبدالحسین. 1387. کارنامة اسلام. تهران: امیرکبیر.
- سبکی، عبدالوهاببنعلی. بیتا. طبقات الشافعية الکبری. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
- سپهری. محمد. 1385. تمدن اسلامی در عصر امویان. تهران. نورالثقلین.
- عمید، حسن. 1389. فرهنگ فارسی عمید. تهران: اشجع.
- فراهیدی، احمدبنخلیل. 1409ق. کتاب العین. چ2. قم: هجرت.
- فقیه اسفندیاری، مصطفی. 1390. «نقش مدارس موقوفه در توسعة فرهنگ و تمدن اسلامي (مدارس اصفهان و يزد در ايران و مدارس نظاميه و مستنصريه در عراق)». فصلنامة تاریخ. دورة 6. ش23. ص158ـ176.
- فیض کاشانی، محمدحسنبنالشاهمرتضی. 1362. کتابالعلم (ارزش دانش و دانشمند در اسلام). مترجم: اسدالله ناصح. بینا.
- قاسمی، فرامرز و حسین عصاریاننژاد. 1394. «علم نافع و تدین اخلاقی، دو بال تکوین تمدن نوین اسلامی». علوم اجتماعی، مطالعات بین رشتهای دانش راهبردی. دوره5. ش19. تابستان. ص75ـ94.
- قانون مدنی. 1398. تهران: رياستجمهوري، معاونت حقوقي، معاونت تدوين، تنقيح و انتشار قوانين و مقررات، ادارة چاپ و انتشار.
- کلینی، ابوجعفر محمدبنیعقوببناسحاق. بیتا. اصول کافی. تعلیقات محمد آخوندی. تهران: حیدری.
- لوکاس، هنری. 1384. تاریخ تمدن. مترجم: عبدالحسین آذرنگ. تهران: کیهان.
- مجلسی، محمدباقر. بیتا. بنادر البحار (بحارالانوار). مترجم: علینقی فیضالاسلام اصفهانی. تهران: فقیه.
- مدنی، سیدعلیخان. 1384. الطراز الأوّل و الکناز لما علیه من لغة العرب المعوّل. قم: مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث.