واکاوی نقش وقف و امور خیریه در تمدن نوین اسلامی

محمدصالح طیب‌نیا

استادیار دانشکده الهیات و معرف اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکيده

تمدن نوین اسلامی و راه‌های نیل و گسترش آن از مهم‌ترین دغدغه‌های رهبران نواندیش اسلامی در قرون گذشته و اخیر بوده است. از بارزترین آثار تمدن اسلامی در گذشته، اقبال عموم مردم و حاکمان به انجام امور خیر و به‌ویژه وقف بوده است که به اشکال مختلف، همچون مراکز مذهبی مانند مساجد و هیئات، مراکز بهداشتی نظیر بیمارستان‌ها، مراکز آموزشی همچون مدارس، کتابخانه‌ها و حوزه‌های علمیه، مراکز نظامی و مراکز تفریحی در دوره‌های مختلف مورد توجه بوده و تأثیر بسزایی در تمدن‌سازی ایفا کرده است؛ لیکن در زمان فعلی، با توجه به تغییرات گسترده در جوامع، وقف و امور خیر در جوامع اسلامی، از جمله ایران، همانند گذشته در دوران طلایی خود نیست و افول کارآمدی آن دیده می‌شود. این در حالی است که رویکرد به این امر، در کشور‌های توسعه‌یافته با اقبال بسیار همراه است و حتی بسیاری از دانشگاه‌های برتر دنیا بیشتر هزینه‌های خود را از طریق موقوفات تأمین می‌کنند و از آن در جهت تمدن‌سازی بهره می‌برند. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با بررسی سخنان مقام معظم رهبری در خصوص تمدن‌سازی نوین اسلامی، به تبیین نقش وقف و نیکوکاری در رشد و پیشرفت مادی ـ معنوی مسلمانان به دو شکل «نهادسازی اقتصادی» در قالب فقرزدایی، ایجاد رفاه عمومی و ممانعت از انباشت ثروت، و «نهادسازی فرهنگی» در قالب ارتقای ارزش‌هاي الهي و معنوي، خردورزی و علم‌آموزی پرداخته شده است.

کلیدواژگان: امور خیر، وقف، تمدن‌سازی، تمدن نوین اسلامی، منویات آیت‌الله خامنه‌ای.

  1. قرآن.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. آدمی ابرقویی، علی. 1387. درآمدی بر دانشگاه تمدن‌ساز اسلامی؛ بایسته‌های نظری. با مقدمة محمدباقر خرمشاد. تهران: دفتر برنامه‌ریزی و مطالعات فرهنگی.
  4. آلوسی، محمد شکری. 1427ق. تاریخ مساجد بغداد و آثارها. بغداد: بی‌نا.
  5. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. 1414ق. لسان العرب. چ3. بیروت: دار صادر.
  6. احمدی، نزهت. 1391. «نهاد وقف در دورة صفوی». مطالعات تاریخ اسلام. س4. ش15. زمستان. ص41-56.
  7. اسفندیاری، اسماعیل. 1382. «فقر و انحرافات اجتماعی». مطالعات راهبردی زنان. سال82. ش21.
  8. افروغ، عماد. 1379. چشم‌اندازی نظری به تحلیل طبقاتی و توسعه. تهران: فرهنگ دانش.
  9. اکبری، مرتضی و فریدون رضایی. 1394. «واکاوی شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشة مقام معظم رهبری». دوفصلنامة الگوی پبشرفت اسلامی ایرانی. دورة 3. ش5. بهار و تابستان. ص85ـ108.
  10. اکبری، مرتضی. 1390. درآمدی بر آموزش در اسلام و ایران. ایلام: جوهر حیات.
  11. بابایی، حبیب‌الله. 1390. تمدن و تجدد. قم: پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی.
  12. بستانی، فؤاد افرام. 1375. فرهنگ ابجدی. مترجم: مهیار رضا. چ2. تهران: اسلامی.
  13. بیانات مقام معظم رهبری. پایگاه مقام معظم رهبری. به‌نشانی: https://farsi.Khamenei.ir
  14. جان‌احمدی، فاطمه. 1388. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. تهران: معارف.
  15. جعفری، محمدتقی. 1373. فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  16. حر عاملی، محمدبن‌حسن. 1414ق. وسایل الشیعه. قم: آل البیت.
  17. راچ‌، جک‌رال و جانت‌ک راچ. 1354. جامعه‌شناسی فقر. مترجم: احمد کریمی. تهران: امیرکبیر.
  18. زبیدی، مرتضی. 1414ق. تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
  19. زرین‌کوب، عبدالحسین. 1387. کارنامة اسلام. تهران: امیرکبیر.
  20. سبکی، عبدالوهاب‌بن‌علی. بی‌تا. طبقات الشافعية الکبری. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
  21. سپهری. محمد. 1385. تمدن اسلامی در عصر امویان. تهران. نورالثقلین.
  22. عمید، حسن. 1389. فرهنگ فارسی عمید. تهران: اشجع.
  23. فراهیدی، احمدبن‌خلیل. 1409ق. کتاب العین. چ2. قم: هجرت.
  24. فقیه اسفندیاری، مصطفی. 1390. «نقش مدارس موقوفه در توسعة فرهنگ و تمدن اسلامي (مدارس اصفهان و يزد در ايران و مدارس نظاميه و مستنصريه در عراق)». فصلنامة تاریخ. دورة 6. ش23. ص158ـ176.
  25. فیض کاشانی، محمدحسن‌بن‌الشاه‌مرتضی. 1362. کتاب‌العلم (ارزش دانش و دانشمند در اسلام). مترجم: اسدالله ناصح. بی‌نا.
  26. قاسمی، فرامرز و حسین عصاریان‌نژاد. 1394. «علم نافع و تدین اخلاقی، دو بال تکوین تمدن نوین اسلامی». علوم اجتماعی، مطالعات بین رشته‌ای دانش راهبردی. دوره5. ش19. تابستان. ص75ـ94.
  27. قانون مدنی. 1398. تهران: رياست‌جمهوري، معاونت حقوقي، معاونت تدوين، تنقيح و انتشار قوانين و مقررات، ادارة چاپ و انتشار.
  28. کلینی، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق. بی‌تا. اصول کافی. تعلیقات محمد آخوندی. تهران: حیدری.
  29. لوکاس، هنری. 1384. تاریخ تمدن. مترجم: عبدالحسین آذرنگ. تهران: کیهان.
  30. مجلسی، محمدباقر. بی‌تا. بنادر البحار (بحارالانوار). مترجم: علی‌نقی فیض‌الاسلام اصفهانی. تهران: فقیه.
  31. مدنی، سیدعلی‌خان. 1384. الطراز الأوّل و الکناز لما علیه من لغة العرب المعوّل. قم: مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث.

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *