چالش واگرایی پیش روی تمدن نوین اسلامی چالش واگرایی‌های هویتی جهان اسلام و راه‌حل‌های همگرایی در تمدن نوین اسلامی

عبدالرسول یعقوبی

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه. قم. ایران.

چکيده

واگرایی، گسترش و توسعۀ فاصله‌گیری هویت‌های اجتماعی است. مهم‌ترین هویت‌هایی که در جهان اسلام می‌توانند در مقابل تمدن نوین اسلامی به‌مثابه چالش مطرح باشند، هویت‌های مذهبی در دو قالب واگرایی‌های مذهبی شیعه و سنی و هویت‌های قومی در قالب واگرایی‌های قومی ترکی، عربی و فارسی است. برای فائق‌‌‌‌آمدن بر این هویت‌ها راه‌حل‌های متعددی پیشنهاد شده است که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها اندیشۀ تقریب و تعاملات استراتژیک است. در این مقاله ضمن نقد این دو راه‌حل، راه‌حل سومی به‌عنوان راه‌حل‌های تمدنی پیشنهاد شده است که متکی بر ظرفیت‌های تمدنی است. در این راه‌حل، با عنایت به اینکه هویت‌های واگرا متنوع و متفاوت تشخیص داده شده است، نوع مواجهه و تقابل ظرفیت‌های تمدنی با چالش‌های واگرا نیز متفاوت خواهد بود.

کلیدواژه‌ها: تمدن نوین اسلامی، انقلاب اسلامی، چالش‌های هویتی، هویت قومی، هویت مذهبی، ظرفیت‌های تمدنی، روحیۀ جهادی و عصبیت، جاذبه‌های تمدنی، تحمل و مدارا.

1. ابن جریر طبرى، محمد. 1387ق. ‏تاریخ الامم و الملوک‌، تاریخ الطبری. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم. 11 جلد. بیروت: روائع التراث العربى‏. چاپ دوم.
2. ابن حوقل النصیبی، ابوالقاسم. 1992م. المسالک و الممالک، صورته الارض. بیروت ـ لبنان: منشورات دارمکتبه بالحیاه.
3. ابی‌بکر المقدسی، شمس‌الدین ابی عبدالله، محمد ابن احمد. 2003م ـ 1424ه. الاقالیم الاسلامیه و ما فیها من المفاوز و البحار و البحیرات و الانهار. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. بیروت ـ لبنان: دارالکتب العلمیه. الطبعه الاولی.
4. اداره کل حقوقی وزارت امور خارجه ایران. 1361. تحلیلی بر جنگ تحمیلی رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران. تهران: اداره کل حقوقی وزارت امور خارجه ایران.
5. امام خمینی، سید روح‌الله. 1383. چهل حدیث (اربعین خدیث). تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
6. بیرو، آلن. 1380. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ باقر ساروخانی. تهران: انتشارات کیهان. چاپ چهارم.
7. جعفری ولدانی، اصغر. 1371. کانون‌های بحران در خلیج فارس. تهران: نشر مؤسسۀ کیهان.
8. خامنه‌ای، سید علی. 1393. «بیانات در دیدار با نخبگان در تاریخ 17/ 2/87». نقل از ابوذر مظاهری، 1393. افق تمدنی. اصفهان: ارما.
9. خدوری، مجید. 1366. گرایش‌های سیاسی در جهان عرب. ترجمۀ عبدالرحمن عالم. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی. چاپ اول.
10. خسروی، علیرضا. 1391. دین، انقلاب اسلامی و هویت. تهران: انتشارات تمدن ایرانی. چاپ اول.
11. داوری اردکانی، رضا. 1379. دربارۀ غرب. تهران: انتشارات هرمس. چاپ اول.
12. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. 1373. درآمدی به جامعه‌شناسی اسلامی، تاریخچۀ جامعه‌شناسی. تهران: سمت. چاپ اول.
13. دهقانی، رضا. 1391. «سیاست خارجی ترکیه در فرایند عثمانی‌گری و نوخلافت اسلامی». فصلنامۀ مطالعات جهان. مقالۀ 3. دورۀ 2. شمارۀ 2. پاییز. صص279ـ257.
14. الزرقاوی، ابومصعب. 2010، «الحوار مع الشیخ ابو مصعب الزرقاوی». قابل دسترسی در http://www.tawhed.ws.
15. ــــــــــــــــــــــ. «هل اتاک حدیث الشیعه». قابل دسترسی در:

http://www.alwahabiyah.com/fa/question/view.

16. زرین کوب، عبدالحسین. 1389. دو قرن سکوت. تهران: نشر سخن. چاپ بیست‌و‌سوم.

• زکی بدوی، احمد. 1978. معجم مصطلحات العلوم الاجتماعیه. بیروت: مکتبه لبنان. چاپ اول.

18. ساطع الحصری، ابوخلدون. 1990. الاعمال القومیه لساطع الحصری. القسم الاول. بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
19. ستوده، محمد و جمعی از پژوهشگران. 1392. موانع و فرصت‌های همگرایی در جهان اسلام. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
20. سعیدی، زامل. 1370. «نظام عربی پس از جنگ خلیج فارس، با نگرش به اوضاع مصر». مجلۀ سیاست خارجی. مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی. سال پنجم. شمارۀ 3. پاییز.
21. شیخ صدوق. 1404ق. من لایحضره الفیه. قم: نشر جامعۀ مدرسین. چاپ دوم.
22. صحرایی، محمد طیب. 1392. دوباره در اوج، بایسته‌های تمدن اسلامی در آثار شهید مطهری. اصفهان: ارما.
23. الطائی. علی. 1382. بحران هویت قومی در ایران. تهران: نشر شادگان. چاپ دوم.
24. طباطبایی، محمدحسین. 1374. ترجمه تفسیرالمیزان. ترجمه محمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ پنجم.
25. ظهیری، شعله. 1392. «تقریب عملی مذاهب اسلامی، ضرورت ها و راهکارها». فصلنامه علمی تخصصی حبل‌المتین. مقاله هفتم. دورۀ دوم. شمارۀ پنجم. زمستان.
26. رازی قزوینی، عبدالجلیل. 1391 ش. نصیرالدین ابوالرشید، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض معروف به نقض. تصحیح میر جلال‌الدین محدث ارموی. قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث. چاپ اول.
27. عبدالله ‌بن محمد، 2011. المذکره الاستراتیجیه. مؤسسه المأسده الاعلامیه، الطبعه الاولی.
28. فرهنگ 13 جلدی (1933):

The Oxford English Dictionary – At the Clarendom Press – Volume III

29. کراچکوفسکی، یولیانویچ ایگناتی. 1379. تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ اول.
30. کسینجر، هنری. 1396. نظم جهانی، تأملی در ویژگی ملّت‌ها و جریان تاریخ. ترجمۀ محمدتقی حسینی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. چاپ دوم.
31. کوزر، لیوئیس. 1376. زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. چاپ ششم.
32. کلینى، محمدبن یعقوب. 1407 ق. الکافی (ط – الإسلامية). تهران: دار الكتب الإسلامية. چاپ چهارم.
33. گودرزی، حسین. 1385. مفاهیم بنیادین در مطالعات قومی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی. چاپ اول.
34. گولد، جولیوس؛ کولب، ویلیام ل. 1384. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ مصطفی ازکیا. تهران: نشر مازیار.
35. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، دانشگاه تهران، 1359
36. عمید، حسن، فرهنگ عمید، امیرکبیر، چاپ 6، 1375
37. گروه واژه گزینی، فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ دوم، 1396
38. متز، آدام. 1362. تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری/ رنسانس اسلامی، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: نشر امیرکبیر.
39. مجلۀ سیاست خارجی. 1370. مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی. سال پنجم. پاییز. شمارۀ 3.
40. مسعودی، ن. 1408ق/ 1366ش. ستیز با صلح، ستاد تبلیغات جنگ. تهران: شورای عالی دفاع جمهوری اسلامی ایران.
41. مطهری، مرتضی. 1378. مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری. قم: انتشارات صدرا. چاپ چهارم.
42. منصوری لاریجانی، اسماعیل. 1384. تاریخ دفاع مقدس. قم: انتشارات خادم الرضا (ع). چاپ سوم.
43. نجفی، موسی. 1390. تمدن برتر. اصفهان: آرما.
44. ــــــــــــــ. 1392. نظریۀ جدید تمدن اسلامی. اصفهان: آرما.
45. ــــــــــــــ ، 1396، تمدن رضوی، اصفهان، آرما.
46. نوربخش گلپایگانی، مرتضی. 1380. واژگان علوم اجتماعی. تهران: بهینه. چاپ اول.
47. ولایتی، علی‌اکبر. 1390. پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه. چاپ پنجم.
48. ولایتی، علی‌اکبر. 1380. تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
49. یعقوبی، عبدالرسول. 1396. عوامل واگرایی فرهنگی اجتماعی جهان اسلام. قم: نشر پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی. چاپ اول.

• یوسفی غروی، محمدهادی. 1393. کلیات تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی. قم: دفتر نشر معارف.

51. پایگاه بصیرت، 1397، http://basirat.ir/fa/news/313522
52. گروه ایران، خبرگزاری بین‌المللی تصویری ایران پرس، 23 / دی / 1397 http://parstoday.com/fa/iran-i158177ttps://www.porseman.com/article /106837