بهنام سرخیل
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی ره.
چکیده
اسلام نقطۀ کانونی و دال مرکزی جهت شناسایی و هویت‌‌‌‌‌‌بخشی جوامع و دولت‌‌‌‌‌‌های اسلامی، در ابعاد گوناگون، محسوب می‌‌‌‌‌‌شود. بااین‌‌‌‌‌‌همه مؤلفۀ هویت دینی در نظام بینالملل معاصر و به‌‌‌‌‌‌ویژه سیاست خارجی دولت‌‌‌‌‌‌های اسلامی نتوانسته است نقش و جایگاه اصلی خود را در شکل‌‌‌‌‌‌دهی مناسبات وتعاملات خارجی ایفا نماید و در برخی مواقع تکیه بر هویت موجب بروز اختلافات و حتی بحران‌‌‌‌‌‌ها و تضادهای شدید شده است، به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که واکاوی وضعیت موجود جهان اسلام آیندۀ روشنی را در افق راهبرد وحدت اسلامی ترسیم نمی‌‌‌‌‌‌کند.
این مقاله در صدد است با رویکردی آینده‌‌‌‌‌‌پژوهانه، ضمن بررسی موانع نقش‌‌‌‌‌‌آفرینی و کارکرد اصیل هویت دینی در روند هم‌‌‌‌‌‌گرایی جهان اسلام، به چالش‌‌‌‌‌‌های پیش روی تحقق تمدن نوین اسلامی در عرصۀ روابط بینالملل، نظیر وجود جریان‌‌‌‌‌‌های انحرافی درونی و یا قدرت‌‌‌‌‌‌های بزرگ خارجی، توجه کند و به این پرسش پاسخ دهد که چه پیشنهادها و راهکارهایی برای تقویت اثربخشی هویت دینی در هندسۀ تعاملاتی آیندۀ جهان اسلام طراحی‌‌‌‌‌‌پذیر خواهد بود. فرضیۀ اصلی آن است که برای نیل به هم‌‌‌‌‌‌گرایی در جهان اسلام ضروری است تا ازطریق راهکارهایی همچون اجماع‌‌‌‌‌‌سازی، مبتنی بر بازتعریف ادبیات مشترک دینی، آگاهی‌‌‌‌‌‌بخشی، اجماع‌‌‌‌‌‌سازی و برجسته‌‌‌‌‌‌سازی اشتراکات، موضوع احیاء و بازتعریف هویت مشترک دینی هم در سطوح خرد (مانند نزدیکی نخبگان جهان اسلام) و هم در سطح سیستمی (بهره‌‌‌‌‌‌گیری از ظرفیت‌‌‌‌‌‌های کنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گران، نهادها و سازمان‌‌‌‌‌‌های فعال در جهان اسلام) در اولویت راهبردی قرار گیرد.
کليدواژه‌ها: جهان اسلام، هویت دینی، نظام بینالملل، تمدن اسلامی، جریان‌‌‌‌‌‌های انحرافی.
- قرآن کریم.
- آدمی، علی؛ مرادی، عبداله. 1396. «نظام بینالملل و هویت یابی اسلام سلفی-افراطی». پژوهش‌‌‌‌‌‌های راهبردی سیاست. زمستان. شمارۀ 23. صص258-229.
- بشیریه، حسین. 1376. تاریخ اندیشه‌‌‌‌‌‌های سیاسی در قرن بیستم. تهران: نشر نی. چاپ اول.
- جوادی آملی، عبد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله. 1390. «اصول روابط بینالملل در نظام اسلامی». در همایش ملی اصول روابط بینالملل در نظام اسلامی. محمود واعظی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام. مرکز مطالعات استراتژیک.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. 1389. «مبانی فرانظری نظريۀ اسلامی روابط بين‌‌‌‌‌‌الملل». فصلنامۀ روابط خارجی. دورۀ 2. شمارۀ 6. صص96-49
- ــــــــــــــــــــ؛ سرخیل، بهنام. 1393. «رفتارهای حمایتگرانه و امنیت انسانی، با تأکید بر رویکرد اسلامی». فصلنامۀ سیاست جهانی. دورۀ سوم. شمارۀ 2. تابستان. صص100-69
- رجایی، فرهنگ. 1381. اندیشۀ سیاسی معاصر در جهان عرب: از قرارداد پارساروویتز تا قرارداد غزه-اریحا. تهران: مرکز پژوهش‌‌‌‌‌‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه. چاپ اول.
- ریتزر، جرج. 1375. نظریه‌‌‌‌‌‌های جامعه‌‌‌‌‌‌شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر نی.
- رئوفی، محمود. 1389. مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های هويت دينی. دين و ارتباطات. سال 17. پاییز و زمستان. صص112-91
- سرخیل، بهنام. 1395. جایگاه فراملی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی در سیاست خارجی ج.ا.ایران با تأکید بر رفتارهای حمایتگرانه. تهران: انتشارات بینالمللی الهدی. چاپ اول.
- سلیمی، حسین. 1390. «عدم تعارض، بنیاد نگرش اسلامی به روابط بینالملل». فصلنامۀ روابط خارجی. سال سوم. شمارۀ سوم. پاییز. صص112-75.
- ــــــــــــــــــــ. «دیپلماسی فرهنگی؛ کمک‌‌‌‌‌‌رسانی در فضای عدم تنازع» در کتابِ جایگاه تکافل و رفتارهای حمایتگرانه در دیپلماسی فرهنگی. گردآوری: محمدرضا دهشیری، سیدجلال دهقانی فیروزآبادی و بهنام سرخیل. تهران: انتشارات بینالمللی الهدی. چاپ اول.
- سیمبر، رضا؛ ستوده، علی‌‌‌‌‌‌اصغر. 1393. چالش‌‌‌‌‌‌های هویتی فراروی هویت دین‌‌‌‌‌‌محور انقلاب اسلامی ایران. مطالعات انقلاب اسلامی. شمارۀ 36. بهار. صص110-91.
- قربانی، قدرت‌‌‌‌‌‌الله. 1383. «هویت ملی از دیدگاه شهید مطهری». مطالعات ملی. تابستان. شمارۀ 18. صص86-63. بازخوانی‌‌‌‌‌‌شده از
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45482
- مشیرزاده، حمیرا. 1386. تحول در نظریه‌‌‌‌‌‌های روابط بینالملل. تهران: انتشارات سمت.
- مکارم شیرازى، ناصر. 1371. تفسیر نمونه. جلد 22. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
- مطهری، مرتضی. 1376. فطرت. تهران: انتشارات صدرا. چاپ نهم.
- نوذری، حسین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌علی. 1386. نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی. تهران: آگه. چاپ دوم.
- هابرماس، یورگن. 1392. دگرگونی ساختاری حوزه عمومی: کاوشی در جامعۀ بورژوایی. ترجمۀ جمال محمدی. تهران: نشر افکار. چاپ چهارم.
- Friedman, George. 2015. “The Middle Eastern Balance of Power Matures”. Stratfor Enterprises. Geopolitical Weekly. March 31, Available in: https://worldview.stratfor.com/article/middle-eastern-balance-power-matures.
- Nye, Joseph and Keohane, Robert. 1972.”Transnational Relations and World Politics: An Introduction“. International Organisation. 25 (3). PP. 329-349.
- Moniquet, Claude. 2016. “The Involvement of Salafism/wahhabism in the support and supply of arms to rebel groups”. Policy Department DG External Policies. 11 June.