بررسی الگوی تربیت اخلاقی نوجوانان برای زمینه‌سازی تمدن نوین اسلامی، با توجه با آسیب‌های فضای مجازی

سید حامد صدر

دانش آموخته حوزه علمیه.

چکيده

اندیشوران عصر کنونی را «عصر اطلاعات» نامیده‌اند؛ عصری که با همة منافعی که برای بشر به‌ارمغان آورده، آسیب‌های جدی‌ای نیز به‌دنبال داشته است. در جامعۀ اطلاعاتی امروز، انسان‌ها با انبوهی از داده‌های بدون منبع معتبر مواجه‌اند. در چنین فضایی، به‌دلیل ناشناخته‌ بودن تولیدکنندگان پیام‌ها، زمینه برای نقض هنجار‌های اخلاقی، نسبت به فضای حقیقی بیشتر است. در این میان، مواجهۀ زودهنگام نوجوانان با رذایل اخلاقی در فضای مجازی موجب ایجاد تعارضات فکری و ذهنی در آنها شده است. همین امر سبب می‌شود تا نوجوان امروزی با انواع مختلفی از آسیب‌ها از قبیل اعتیاد مجازی، بلوغ زودرس جنسی، تشدید بحران هویت، شکاف نسلی و… مواجه شود. شکل‌گیری این آسیب‌ها در نوجوانی، که قرار است تمدن اسلامی در آینده به دستش ساخته شود، چالشی را پیش روی ما قرار داده است. فقدان مواجهۀ هوشمند و علمی با آسیب‌های اخلاقی‌ای که نوجوان را در فضای مجازی تهدید می‌کند، باعث می‌شود در آینده با نسلی مواجه شویم که بر اساس باورها، هنجار‌ها و الگو‌های غیراخلاقی و غیرمتجانس با فرهنگ و تمدن نوین اسلامی تربیت شده باشد؛ درحالی‌که موفقیت نظام اسلامی در مواجهة تمدنی، به تربیت نیروی انسانی تمدن‌ساز بستگی دارد.

کلیدواژگان: تربیت اخلاقی، مصون‌سازی، اخلاق فضای مجازی، آسیب‌های فضای مجازی، مدیریت آسیب‌های اخلاقی، تمدن نوین اسلامی.

1. آذرتاش، آذرنوش. 1379. فرهنگ معاصر. تهران: نشر نی.
2. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید. 1404ق. شرح نهج‌البلاغه. قم: مكتبة آیت‌الله مرعشی نجفی.
3. ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی. 1404ق. تحف العقول. چ2. قم: جامعة مدرسین.
4. ابن‌مسکویه، احمد‌بن‌محمد. 1375. كیمیای سعادت (ترجمة طهارة الاعراق). مترجم: محمد موسوی زنجانی. تهران: میراث مکتوب، نقطه.
5. ابن‌منظور، جمال‌الدین. 1405ق. لسان العرب. قم: نشر ادب.
6. امانلو، حسین. 1393. بشقاب‌های سمّی. تهران: فرهنگ اندیشه.
7. ایزدی، مهدی و حسین مهدوی‌منش. 1391. «پی‌جویی خانواده و کارکرد‌های تربیتی آن در آموزه‌های امام سجاد† با تأکید بر شیوه‌های انحراف‌زدایی و فضیلت‌افزایی». مطالعات قرآن و حدیث. سال6. ش11. ص68-45.
8. پستمن، نیل. 1390. تکنوپولی. مترجم: صادق طباطبایی. چ7. تهران: اطلاعات.
9. تمیمی آمدی، عبدالواحد. 1366. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. تحقیق: مصطفی درایتی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
10. توانا، محمدعلی و سیدعبدالله هاشمی اصل. 1394. «درآمدی بر فضای مجازی فراقلمروی و سیالیت هویت سوژه در پرتو تحلیل انتقادی بینامتنی». فصلنامة رسانه و فرهنگ. دوره5. ش1. پیاپی9. خرداد. ص36-15.
11. جان‌احمدی، فاطمه. 1388. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. تهران: معارف.
12. جعفری، نسیم و دیگران. 1395. خانواده و آسیب رسانه‌ای رایانه و اینترنت. چ2. اصفهان: یار مانا.
13. جوهری، اسماعیل‌بن‌‌حماد. 1990م. الصحاح. تحقیق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین.
14. حسینی دهشیری، افضل‌السادات. 1370. نگرشی به تربیت اخلاق از دیدگاه اسلام، با تأکید بر دورة نوجوانی. تهران: چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
15. خاری آرانی، مجید و زهرا علی‌اكبرزاده. 1394. «مبانی و مؤلفه‌های تمدن نوین اسلامی». همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دانشگاه شاهد. دورة 1.
16. دیلمی، احمد و مسعود آذربایجانی. 1381. اخلاق اسلامی. چ6. قم: معارف.
17. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. 1416ق. مفردات راغب. چ2. بیروت: دارالشام.
18. ریحانی، بهنام. 1397. «چالش‌های اخلاقی مربیان پرورشی در فضای مجازی و راهکار‌های برون‌رفت از آن». حیات طیبه. ش16. زمستان. ص164-131.
19. زبیدی، محمد مرتضی. بی‌تا. تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار مکتبه الحیات.
20. سادات، محمدعلی. 1368. اخلاق اسلامی. چ5. تهران: سمت.
21. شاملی، علی و کریم خانمحمدی. 1397. اخلاق در شبکه‌های اجتماعی. قم: پژوهشکدة باقرالعلوم†.
22. شرفی، محمدرضا. 1380. دنیای نوجوان. چ4. تهران: مؤسسة فرهنگی منادی تربیت.
23. شریفی، احمدحسین و همکاران. 1396. دانشنامة اخلاق کاربردی. چ2. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
24. شکری، مریم. 1395. «ماهیت فضای مجازی و توسعة مفهومی آن». 15/11/1398. سایت مطالعات فضای مجازی. به‌نشانی: http://cyber-shokri.blog.ir/1395/11/23.
25. صفایی حائری، علی. 1384. رشد: تفسیر سورۀ والعصر. چ7. قم: ليلة القدر.
26. ــــــــــ . 1386. تربیت کودک. قم: ليلة القدر.
27. ــــــــــ . 1391. تطهیر با جاری قرآن. چ2. قم: ليلة القدر.
28. طریحی، فخرالدین. 1408ق. مجمع البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
29. عاملی، سیدسعیدرضا. 1396. «مصونیت انسان در خطر است». 1/11/1398. گفت‌وگو با سعید‌رضا عاملی، زهرا بویری. /مصونیت‌-انسان-در-خطر-است/https://ucccdsw.ut.ac.ir.
30. عباسی ولدی، محسن. 1396. ارتش رایانه‌ای و نوازش تازیانه‌ای. چ3. قم: آیین فطرت.
31. غزالی، محمد. 1416ق. مجموعه رسائل. بیروت: دار الفکر.
32. غلامی، رضا. 1395. همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دانشگاه شاهد. خبرگزاری شبستان. به‌نشانی: 612684http://www.shabestan.ir/detail/News.
33. غنوی، امیر. 15/10/1398. «مصاحبه».
34. فرزانه، محمدباقر و دیگران. 1397. «تبیین عوامل ایجاد تمدن نوین اسلامی». پژوهش‌های اجتماعی اسلامی. دوره24. ش118. بهمن. ص205-177.
35. فیض کاشانی، محسن. اخلاق حسنه. مترجم: محمدباقر ساعدی. چ9. تهران: پیام آزادی.
36. ــــــــــ . 1368. الحقائق فی محاسن الاخلاق. چ2. قم: دار الکتاب الاسلامی.
37. ــــــــــ . بی‌تا. المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء. تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: نشر اسلامی.
38. کریبر، گلن و رویستون مارتین. 1390. فرهنگ‌های دیجیتال. مترجم: مرضیه وحدانی. تهران. ساقی.
39. کهوند، محمد. 1395. شبکة عنکبوتی: روش‌های جذب، نفوذ و تأثیرگذاری در فضای مجازی. قم: ذکری.
40. گادینو، سالی و جنی یلسون. 1388. آموزش و ارزشیابی مهارت‌های زندگی. مترجم: حسین دانشور. تهران: فاطمی.
41. مجلسی، محمد‌باقر. 1403ق. بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
42. مرکز ملی فضای مجازی. 1395. «حقیقت مجازی». 01/10/1398. سایت مرکز ملی فضای مجازی. به‌نشانی http://www.majazi.ir/file_manager/81680.
43. مطهری، مرتضی. 1392. تعلیم و تربیت در اسلام. چ92. تهران: صدرا.
44. معیدفر، سعید و همکاران. 1386. «مطالعة پدیدة استفادة اعتیادی از اینترنت در بین نوجوانان و جوانان». رسانة جهانی. ش4. پاییز و زمستان. ص66-43.
45. مقام معظم رهبری. بیانات و سخنرانی‌ها. به‌نشانی: khamenei.ir.
46. منطقی، مرتضی. 1395. راهنمای والدین در استفاده فرزندان از فناوری ‌های ارتباطی جدید: بازی‌های ویدیویی ـ رایانه‌ای. تهران. انجمن اولیا و مربیان.
47. موسوی، سیده‌معصومه. 1389. «فضای مجازی و تشدید بی‌اخلاقی». 01/10/1398. گزارش شمارة 17. سایت مرکز ملی فضای مجازی. به‌نشانی: http://csri.majazi.ir/elib/8711384.
48. نراقی، ملامهدی. بی‌تا. جامع السعادات. تصحیح: سیدمحمد کلانتر. چ4. بیروت: مؤسسۀ الأعلمی.
49. نصر هرندی، محمدمهدی. 1397. «نگاهی گذرا به ضرورت و اهمیت علم اخلاق در فضای مجازی». 1/10/1398. سایت مرکز ملی فضای مجازی. به‌نشانی: http://majazi.ir/article/84896.
50. نوروزی، رضاعلی و راضیه بدیعیان. 1388. «الگوی روابط انسانی در تربیت دینی با تأکید بر سیرة امام حسین†». اندیشة دینی. دوره9. ش33. بهمن. ص108-91.
51. وجدانی، فاطمه. 1388. «بررسی نسبت میان فلسفة تعلیم و تربیت با ‌تمدن نوین اسلامی و تبیین فلسفة تربیتی مطلوب بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری»، آینة معرفت. دوره19. ش2. تیر. ص152-129.
52. هادی‌زاده، محمدتقی. 03/10/1398. «مصاحبه».
53. یاقوتی، ابراهیم. 1388. «مؤلفه‌ها و راهكار‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشه‌های امام خمینیŠ و مقام معظم رهبری (مدظله العالی)». شاهد اندیشه. دوره1. ش1. شهریور. ص138-107.