تأثیرات و پیامد‌های تربیتی فضای مجازی در تحقق تمدن نوین اسلامی

علی زرودی

دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.

محمدرضا برزویی

استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشکدة معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.

چکیده

کنشگر اصلی ایجاد تمدن نوین اسلامی، «انسان» است و آنچه از صفر تا صد در تمدن‌سازي اتفاق می‌افتد، براي انسان و در جهت ايجاد بسترهاي رشد و تعالي اوست. از طرفی، امروزه فضای مجازی به‌عنوان فضایی معنابخش و مؤثر بر سبک زندگی انسان، در اغلب عرصه‌های حیات انسانی ورود کرده است. از منظر تربیتی و با محوریت «پرورش انسان»، می‌توان فرایند تعالی‌بخش تحقق «تمدن نوین اسلامی» را شامل سه مرحلة «انسان‌سازی»، «جامعه‌سازی» و «امت‌سازی» تعریف کرد؛ سپس تأثیرات تربیتیِ «مثبت» یا «منفی» یا «دوگانة» فضای مجازی بر این سه مرحله را احصا نمود. مقالة حاضر با روش‌های اسنادی و توصیفی ـ تحلیلی به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که تأثیرات و پیامد‌های تربیتی فضای مجازی در تحقق تمدن نوین اسلامی چیست و چگونه قابل شناسایی است؟ بدین منظور در قسمت یافته‌ها، ابتدا ماتریسی برای شناسایی تأثیرات و پیامد‌های فضای مجازی در تحقق تمدن نوین اسلامی پیشنهاد شده است؛ سپس مبتنی بر ماتریس پیشنهادی، هشت تأثیر و پیامد مثبت تربیتی، نُه تأثیر و پیامد منفی تربیتی و چهار تأثیر و پیامد دوگانة تربیتی شناسایی شده است.

کلیدواژگان: تمدن نوین اسلامی، فضای مجازی، پیامد‌های تربیتی، انسان‌سازی، جامعه‌سازی، امت‌سازی، تمدن‌سازی.

1. امامی، سیدمجید. 1396. «مبانی مفهومی پیامدپژوهی». پیوست فرهنگی: از مفهوم تا روش. تهران: دانشگاه امام صادق†. ص71ـ85.
2. الویری، محسن. 1434ق. «فکرة المهدوية و الحضارة الاسلامية الجديدة». مجموعه مقالات مؤتمر الامام المهدیأ و مستقبل العالم (کنگرۀ امام مهدیأ و آیندۀ جهان). نجف: مجمع اهل‌البیت‰.
3. الویری، محسن و سیدرضا مهدی‌نژاد. 1392. «رابطة دین و تمدن در اندیشة مالک بن‌نبی». فصلنامة تاریخ و تمدن اسلامی. س9. ش18. اسفند. ص163ـ191.
4. بابایی، حبیب‌الله. 1393. کاوش‌هاي نظري در الهيات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5. بابایی، محمد. 1396. «تمدن نوین اسلامی بر بستر رسانة تمدنی گذار از رسانه‌های دولت‌محور». فصلنامة علوم خبری. ش24. زمستان. ص89ـ130.
6. باقری، خسرو. 1395. «تعلیم و تربیت اسلامی و دانش فرهنگ و ارتباطات». گفتارهایی در فرهنگ و ارتباطات اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق†.
7. ــــــــــ . 1398. تدریس در کلاس دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق† با موضوع تعلیم و تربیت اسلامی.
8. باقری، مسلم، محمدمهدی علی‌شیری و سیامک طهماسبی. 1392. «طراحی نظام مدیریت مبتنی بر نتایج زمینه‌ساز الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت». مجموعه مقالات نخستین همایش ملی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت (ج4: کمیسیون تخصصی راهبردها). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
9. برزویی، محمدرضا و علی زرودی. 1398. «تأثیر فضای مجازی بر ایثار اجتماعی». در: محمدرضا برزویی و حسن شهرکی‌پور. دریچه‌ای مفهومی به ایثار اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق†.
10. توسلی، طیبه. 1392. «تربیت دینی، تربیت زمینه‌ساز، تربیت سکولار». فصلنامة مشرق موعود. سال هفتم. ش26. تابستان. ص143ـ164.
11. جمشیدی راد، محمدصادق و محسن ادیب بهروز. 1398. «الزامات و بایسته‌های تحقق تمدن نوین اسلامی بر مبنای سیرة سیاسی پیامبرˆ». سیاست متعالیه. دوره7. ش24. اردیبهشت. ص101ـ118.
12. حائری‌پور، محمدمهدی. 1394. «نقش انتظار در تحقق امت واحده». مجموعه مقالات یازدهمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت. قم. انتشارات آینده روشن.
13. حائری شیرازی، محی‌الدین. 1397. تربیت دینی کودک. قم: دفتر نشر معارف.
14. سند «الزامات حاکم بر اینترنت اشیا در شبکة ملی اطلاعات»، مصوب جلسة 53 شورای عالی فضای مجازی، مورخ 30 مهر 1397.
15. شکرخواه، یونس. 1390. واژه‌نامة ارتباطات. تهران: سروش.
16. صمدی، قنبرعلی. 1394. «ویژگی‌های فرهنگی و تمدنی عصر ظهور و نقش الگویی آن در فرهنگ و تمدن زمینه‌ساز». مجموعه مقالات یازدهمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت. قم. انتشارات آینده روشن.
17. عارفی، اسماعیل. 1397. «زمینه‌های تحقق تمدن نوین اسلامی در جامعة اسلامی از منظر مقام معظم رهبری». پانزده خرداد. ش55. بهار. ص49ـ68.
18. فرزانه، محمدباقر، علی خیاط، هادی صفرپور. 1397. «تبیین عوامل ایجاد تمدن نوین اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری». پژوهش‌های اجتماعی اسلامی. دوره24. ش118. بهمن. ص177ـ205.
19. فیروزآبادی، سیدابوالحسن. 1396. فضای مجازی، اجتماع و فرهنگ. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
20. گرجی، اطهر. 1394. «ظرفیت تمدن‌سازی گفتمان انقلاب اسلامی». چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران. الگوی پیشرفت.
21. مهدی‌پور، فرشاد. 1396. ما و مسائل فضای مجازی. تهران: سروش.
22. میرزامحمدی، محمدحسن، رحیمه رسولی. 1389. «تربیت ولایی؛ اصلی‌ترین مبنای تربیت دینی». اسلام و پژوهش‌های تربیتی. سال دوم. ش1. بهار و تابستان. ص7ـ45.
23. وجدانی، فاطمه. 1398. «بررسی نسبت میان فلسفة تعلیم و تربیت با تمدن نوین اسلامی و تبیین فلسفة تربیتی مطلوب بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری». آینة معرفت. دوره19. ش59. ص129ـ152.
24. وب‌سایت انتشارات صدرا (تعریف انسان کامل از شهید مطهریŠ).

http://motahari.org/index.aspx?pageid=127&newsview=58.

25. وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، به‌نشانی:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252.

http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=23539.

http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=2634#60604.