تأثیرات و کارکرد‌های نقش وقف در ایجاد الزامات تمدن نوین اسلامی

مهدی اثنی‌عشران

دانش آموخته مقطع دکتری مدیریت فرهنگ و رسانه، دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان)، ایران.

سیدمصطفی طباطبایی

دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان، ایران.

چکیده

نهاد وقف از جمله مؤلفه‌های تمدن‌ساز در تاریخ بشریت، به‌خصوص تمدن‌های دینی به‌شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای‌که مطالعة هر تمدنی بدون توجه به این نهاد، کاری ابتر و ناقص خواهد بود. به همین دلیل، تحقق تمدن نوین اسلامی نیز بدون در نظر گرفتن الزامات و بایسته‌های نهاد وقف در آن، امری دشوار یا حتی غیرممکن می‌باشد. الزامات، تأثیرات و کارکرد‌های نهاد وقف در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی با بررسی دستاور‌د‌های این نهاد در طول تمدن اسلامی، موضوع اصلی این پژوهش است. سؤالات اصلی این پژوهش از این قرار است: ساختار اصلی نظریة تمدن نوین اسلامی چیست؟ کارکرد‌های مختلف نهاد وقف در طول تمدن اسلامی کدام بوده است؟ و الزامات و بایسته‌های این نهاد در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی چیست؟ در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بررسی اسناد، به سؤالات یادشده پاسخ داده شده است. چگونگی الزام به ایجاد ظرفیت‌های مختلف این نهاد در راستای پاسخ‌دهی به نیاز جامعه در تمدن نوین اسلامی، از نتایج این پژوهش است.

کلیدواژگان: وقف، موقوفات، تمدن نوین اسلامی، تمدن اسلامی.

1. قرآن کریم.
2. آراسته‌خو، محمد. 1369. نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی اجتماعی. تهران: گسترده.
3. احمدی، نزهت. 1384. «تشیع و تصوف در عصر صفوی». مجلة علمی پژوهشی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة دوم. ش40. بهار. ص62-41.
4. اشکوری، سیداحمد. 1379. «موقوفات حضرت امیرالمؤمنین†». میقات حج. دوره9. ش34. دی. ص12-1.
5. ایزدی، حسین. 1379. «جغرافیای تاریخی شهر کوفه». مجلة تاریخ اسلام. س1. ش4. زمستان. ص85-72.
6. بنتون، تد و یان کرایب. 1384. فلسفة علوم اجتماعی. مترجمان: شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد. تهران: آگه.
7. پارسانیا، حمید. 1383. «روش‌شناسی و اندیشة سیاسی». فصلنامة علوم سیاسی. ش28. زمستان. ص16-7.
8. پايك، جان. 1391. فرهنگ اصطلاحات فلسفة سياسي. مترجمان: سيدمحمدعلي تقوي و محمدجواد رنجكش. تهران: نشر مركز.
9. جعفری، محمدتقی. 1386. ترجمه و تفسیر نهج البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. خزاعی، علی، محمدرضا خسروی و محمدحسین رجبی دوانی. 1396. «مؤلفه‌های نیل به تمدن نوین اسلامی در آثار و اندیشة امامین انقلاب اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامة مطالعات بین‌رشته‌ای دانش راهبردی. س7. ش29. زمستان. ص52-29.
11. دارمی، مسلم. 1408ق. السنن. بیروت: دار الفکر.
12. درخشه، جلال، محمد آقایی و محمدرضا فتحی‌مهر. 1396. «آفاق تحقق تمدن نوین اسلامی در سپهر اندیشة آیت‌الله خامنه‌ای». پژوهش‌نامة انقلاب اسلامی. س7. ش1. بهار. ص54-39.
13. دشتی، محمد. 1379. ترجمة نهج البلاغه. قم: انتشارات امیرالمؤمنین†.
14. دورانت، ویل. 1391. تاریخ تمدن. مترجم: گروه مترجمان. تهران: علمی فرهنگی.
15. رجایی، عبدالمهدی. 1394. دانشنامة تخت فولاد اصفهان. زیر نظر دکتر اصغر منتظرالقائم. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
16. رفیعی، رضا. 1396. بررسی و نقد نقش تفسیر علمی در احیا و شکوفایی تمدن نوین اسلامی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه بین‌المللی امام خمینیŠ.
17. سیدامامی، کاووس. 1387. پژوهش در علوم سیاسی. تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و انتشارات دانشگاه امام صادق†.
18. صادقی فسائی، سهیلا و محسن ناصری راد. 1390. «عناصر بنیادی پژوهش‌های کیفی در علوم اجتماعی». مطالعات اجتماعی ایران. دورة 5. ش2. پیاپی14. تابستان. ص100-80.
19. غفاری هشجین، زاهد و حسن ناصری خاکی. 1395. «زمینه‌ها و بایسته‌های تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن‌گرایان». مجلة علوم سیاسی. س19. ش75. پاییز. ص150-123.
20. غنیمه، عبدالحریم. 1364. تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی. مترجم: نورالله کسائی. تهران: یزدان.
21. فرمهینی فراهانی، محسن. 1395. «الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی». مطالعات ملی. س7. ش67. پاییز. ص102-83.
22. قائدان، اصغر. 1384. تاریخ و آثار اسلامی مکة مکرمه و مدینة منوره. تهران: مشعر.
23. کسایی، نورالله. 1374. مدارس نظامیه و تأثیرات علمی اجتماعی آن. تهران: امیرکبیر.
24. کلینی، محمدبن‌یعقوب. 1414ق. الکافی. تهران: دار الاسلامیه.
25. مارش، دیوید و پاول فولانگ. 1387. «پوست نه پوستین. هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی در علوم سیاسی». مترجم: سیدعلی میرموسوی. فصلنامة علوم سیاسی. س11. ش2. پیاپی42. تابستان. ص32.
26. محمدی، علی. 1396. «نقش وقف در ایجاد و احیای تمدن نوین اسلامی». وقف میراث جاویدان. ش97ـ98. بهار و تابستان.
27. مطهری، مرتضی. 1368. ده گفتار. تهران: صدرا.
28. ــــــــــ . 1384. اسلام و نیاز‌های زمان. تهران: صدرا.
29. ــــــــــ . 1385. عدل الهی. تهران: صدرا.
30. مظفری، سیدمحمد. 1388. «رصدخانه‌های جهان اسلام». کتاب ماه علوم و فنون. س7. ش14. اردیبهشت. ص154-135.
31. معماری، داوود. 1396. «نگاشت آیندة تمدنی». آینده‌پژوهی ایران. س2. ش3. آذر. ص42-23.
32. ملاشاهی، مریم. 1394. «اقتضائات تحقق تمدن نوین اسلامی». مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دانشگاه شاهد.
33. نصیری مقدم، محمدنادر. 1373. «وقف‌نامة مدرسة چهارباغ اصفهان». وقف میراث جاویدان. ش8. زمستان.

Barbuor, Rosaline.S. 2007. Introducing to Qualitive Research: A Students Guide to Craft of Doing. London: Sage Publication.