رضا بیگدلو
استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی. تهران. ایران.
چکيده
شرقشناسی را مجموعه‌‌ای از مطالعات و تحقیقات دانشمندان و مؤسسات غربی در موضوعات و مسائل مختلف شرقی دانسته‌‌اند. اسلام‌شناسی به‌عنوان یک شعبه و مرحله‌ای در شرقشناسی، مجموعه مطالعات و بررسی‌هایی است که توسط پژوهشگران غربی برای شناخت زبان، ادبیات، تاریخ، تمدن، فرهنگ و دیگر موضوعات سرزمین‌های اسلامی و مسلمانان صورت گرفته است. اهمیت شرقشناسی نه‌تنها تأثیرگذاری بر قالب و محتوای مطالعات اسلام‌شناسی، بلکه در شکل‌دهی به دیدگاه‌ها و تصورات غربی‌ها، چه در محافل علمی و محافل سیاسی‌ـ‌نظامیِ تصمیم‌ساز و حتی محافل عمومی و رسانه‌ای درمورد اسلام و مسلمانان است. اسلام‌شناسی جدید همگام با گسترش استعمار غربی با اتکا به ابزارهای فنی و تئوری پژوهش و با مجهزشدن به روش‌شناسی جدید، اقدام به مطالعه و پژوهش در باب موضوعات و مسائل تمدن اسلامی و مسلمانان کرده و آثار بسیار فراوانی را در این حوزه پدید آورده است. این پژوهش با اتکا به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، مهم‌ترین ویژگی‌های نظری و روشی اسلام‌شناسی در باب تمدن اسلامی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با رویکردی انتقادی، این دیدگاه را بررسی کرده است. نتایج مقاله نشان می‌دهد با واکاوی دستاوردهای چند سده، اسلام‌شناسی در باب تمدن اسلامی آشکار می‌شود که به‌رغم برخی استثنائات، کلیت اسلام‌شناسی، اسلام و تمدن اسلامی را نه به‌عنوان فرهنگ و تمدنی اصیل و الهی که برآمده از تمدن و فرهنگ یونانی و غربی برمی‌شمارد.
تقریباً اکثر شرق‌‌شناسان منشأ الهی دین اسلام و نبوت پیامبر را انکار می‌کنند و دستاوردهای تمدن اسلامی در عرصه‌های مختلف را محدود و برگرفته از تمدن‌های دیگر و خاصه یونانی و غربی می‌دانند؛ بنابراین، توانایی تمدن‌سازی دین اسلام را مورد انکار قرار می‌دهند. این در حالی است که کلیت شرقشناسی/ اسلام‌شناسی به خاطر دشمنی تاریخی با اسلام، نگاه اروپامحور، دیدگاه ذات‌گرا به اسلام، نژادگرایی و صرف نگاه مادی به تمدن اسلامی، فهم درستی از تمدن اسلامی ارائه نمی‌دهند. اسلام با تمدن‌سازی، رویکرد عقلانی به جهان و انسان و تأکید بر فطرت الهی انسان دستاوردهای مهمی به تمدن جهانی ارائه داشته و پلی بین جهان باستان و دنیای جدید برقرار کرده است.
کلیدواژه‌ها: شرقشناسی، اسلام‌شناسی، تمدن نوین اسلامی، تحلیل انتقادی، تمدن غربی.
- آشوری، داریوش. 1371. ما و مدرنیت. تهران: صراط.
- الویری، محسن. 1383. «رویکردهای نو در شرقشناسی». اندیشۀ صادق. شمارۀ 15. تابستان. صص7ـ2.
- ـــــــــــــــ. 1390. مطالعات اسلامی در غرب. تهران: سمت.
- برزگر، ابراهیم. 1396. «مزاحمت ساختارهای بین‌الملل در تحقق الگوی پیشرفت اسلامی‌ـ‌ایرانی». سیاست متعالیه. شمارۀ 19. زمستان. صص76ـ65.
- بشیریه، حسین. 1383. عقل در سیاست. تهران: نی.
- بورلو، ژوزف، 1389. تمدن اسلامی. ترجمۀ اسدالله علوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
- پهلوان، چنگیز. 1388. فرهنگ و تمدن. تهران: نی.
- ترنر، برایان اس. 1379. ماکس وبر و اسلام. ترجمۀ سعید وصالی. تهران: نشر مرکز.
- ــــــــــــــ. 1384. شرقشناسی، پست‌‌مدرنیسم و جهانی‌شدن. ترجمۀ محمدعلی محمدی. تهران: نشر یادآوران.
- توسلی، غلام‌عباس. 1373. «نقد تحقیقات شرقشناسی دربارۀ رابطۀ اسلام و سرمایه‌‌داری». نامۀ علوم اجتماعی. زمستان. صص32ـ1.
- لوبون، گوستاو. 1378. تمدن اسلام و عرب. ترجمۀ سید محمدتقی فخرداعی گیلانی. تهران: افراسیاب.
- دورانت، ویل؛ دورانت، آرنت. 1380. درسهای تاریخ. ترجمۀ محسن خادم. تهران: انتشارات ققنوس.
- زیدان، جرجی. 1372. تاریخ تمدن اسلام. ترجمۀ علی جواهرکلام. تهران: امیرکبیر.
- سردار، ضیاءالدین. 1387. شرقشناسی. ترجمۀ محمدعلی قاسمی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- سعید، ادوارد. 1371. شرقشناسی. ترجمۀ عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- ـــــــــــــ. 1390. شرقشناسی. ترجمۀ لطف‌علی خنجی. تهران: امیرکبیر.
- طاهری، ابوالقاسم. 1352. سیر فرهنگ ایران در بریتانیا: تاریخ دویست‌سالۀ مطالعات ایران. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- طباطبایی، سید محمدحسین. 1417 ق. المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- عالمی، سید علیرضا. 1386. «رهیافتی بر تمدن اسلامی از دیدگاه سید حسین نصر». تاریخ و تمدن اسلام. سال سوم. شمارۀ 6. پاییز و زمستان. صص182ـ157.
- فکوهی، ناصر. 1381. تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.
- گیدنز، آنتونی. 1387. جامعه‌شناسی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نی.
- مطهری، مرتضی. 1367. انسان و سرنوشت. تهران: صدرا.
- ـــــــــــــــــ. 1370. اسلام و مقتضیات زمان. تهران: صدرا.
- مک‌لین، مک. 1387. فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد. ترجمۀ حمید احمدی. تهران: میزان.
- نصر، سید حسین. 1384. علم و تمدن در اسلام. ترهان: انتشارت علمی فرهنگی.
- واتسن، رابرت گرانت. 1340. تاریخ قاجار. ترجمۀ عباسقلی آذری. بیجا:
- Elgamri, Elzain. 2008. Islam in the british broodsheets(the impact of orientalism on representations of islam in the british press), uk,Ithaca press.
- Macfie, M.L .2002. orientalism. Longman.
- Shaheen, A media education foundation (film).
Schaar. Stuart. 2000. orientalism at the service of imperialism:orientalism:a reader, edited by a.l.macfie. new York, new York university press.