مهدی طاهری
دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیۀ قم، فارغ‌التحصیل دکتری فلسفۀ سیاسی اسلامی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. قم. ایران.
چکیده
تببین جایگاه معماری در بسط تفکر توحیدی، آن هم از منظر فقه و فلسفۀ سیاسی، هرچند بدیع به‌نظر آید، قدمتی کهن در متون فقهی و فلسفۀ سیاسی دارد. مدینه یا شهر در فلسفۀ سیاسی اسلامی، تنها مکان مادی حیات بشر نبوده بلکه منظومه‌ای از ارتباطات مادی است که مبتنی‌بر نوعی تفکر، اندیشه و معرفت است. فیلسوف سیاسی که رسالت تعیین اولویت و تقدم ارزش‌ها بر یکدیگر را به‌عهده دارد، باتوجه به اهمیت‌دادن به هرکدام از ارزش‌های اساسی موردنظر خویش، به توصیه پیرامون سامان‌دهی امور مادی شهر و شهرسازی همت خواهد گمارد.
فیلسوف سیاسی اسلامی به‌رغم آنکه با نگاه توحیدی به تأسیس جامعه و تبیین ارکان آن، از سبب اول تا رئیس اول و سایر اعضای مدینه، می‌پردازد، آنگاه که سخن از کیفیت افعال و تطابق آن با مقاصد شارع و غایات جامعه است، سخن از «صناعت فقه» به‌میان می‌آورد. این بیان حاکی از نگاهی توحیدی از ابتدای تأسیس مدینه تا رسوخ این نگاه در تمامی لایه‌‌های آن است. در این مقاله تلاش بر این است تا ضمن تبیین جایگاه معماری و اهمیت آن در نگاه فیلسوفان سیاسی، ظرفیت آن در بسط تفکر توحیدی و نقش فقه در این رسالت در حوزۀ تمدن اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها: توحید، تفکر، معماری، فلسفۀ سیاسی، فقه.
- قرآن کریم.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن. 1345. مقدمۀ ابن خلدون. ترجمۀ محمدپروین گنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- افلاطون. 1380. دورۀ آثار افلاطون. ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. 1379. تحريرالوسيلة. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
- حسینى عاملى، جوادبن محمد. 1419ه.ق. مفتاح الكرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط‌ـ‌الحديثة). تحقیق و تصحیح شیخ محمدباقر خالصى. قم: دفتر انتشارات اسلامى. چاپ اول.
- حلی اسدى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (علامه حلی). 1413ه.ق. قواعد الأحكام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى. چاپ اول،
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1413ه.ق. مختلف الشيعة فی أحكام الشريعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1420ق. تحرير الأحكام الشرعية علي مذهب الإمامية. تحقیق ابراهیم بهادری. قم: مؤسسه امام صادق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1379. منهاج الكرامة فی معرفة الإمامة. مشهد: مؤسسۀ عاشورا.
- حلی، جعفربن حسن. 1408ق. شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تصحیح و تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خامنه‌ای، سید علی. 1393. طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن. تهران: صهبا. چاپ چهارم.
- خشرو، غلامعلی. 1372. شناخت انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن‌خلدون. تهران: اطلاعات.
- طاهری، مهدی؛ نوروزی، محمدجواد. 1397. «تحلیل تمدن اسلامی در رویکردهای توصیفی و هنجاری». مندرج در مجموعه مقالات دومین هفته علمی تمدن نوین اسلامی. جلد سوم. چیستی و ماهیت تمدن نوین اسلامی. تهران: اوقاف و امور خیریه.
- طلا مینایی، اصغر. 1356. هنر، علم و معماری. تهران: دانشگاه تهران.
- طوسی، خواجه‌نصیرالدین. 1369. اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.
- عاملى، زین‌الدین بن على‌بن احمد (شهید ثانى). 1410ه.ق. الروضة البهية فی شرح اللمعة الدمشقية (ط-الحديثة). قم: كتابفروشى داورى. چاپ اول.
- عاملی، محمدبن مکی (شهید اول). 1419ق. ذکری الشيعة فی احکام الشريعة. قم: مؤسسه آل‌البیت.
- فارابی، أبونصر. 1364. احصاء العلوم. ترجمۀ حسین خدیوجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ـــــــــــــ. 1371الف. التعلیقات؛ التنبیه علی السبیل السعاده و التعلیقات و رسالتان فلسفیتان. تحقیق جعفر آل یاسین. تهران: حکمت.
- ــــــــــــــ. 1371ب. التنبيه علي سبيل السعادة. تهران: حکمت.
- ــــــــــــــ. 1995الف. السياسة المدنية. قدّم له و علّق علیه و شرحه الدکتور علی بوملحم. بیروت: دار و مکتبة الهلال. الطبعة الاوّلی.
- ــــــــــــــ. 1995ب. تحصيل السعادة. قدم له و علق علیه و شرحه الدکتور علی بوملحم. بیروت: دارالهلال.
- ــــــــــــــ. 1996الف. آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها. قدّم له و علّق علیه و شرحه الدکتور علی بوملحم. بیروت: دار و مکتبة الهلال، الطبعة الاوّلی.
- ــــــــــــــ. 1996ب. احصاء العلوم. مقدمه و شرح از دكتر على بو ملحم. بیروت: مكتبة الهلال.
- ــــــــــــــ. 1986م. الملة و نصوص أخری. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق. الطبعة الثانية.
- ــــــــــــــ. 2006م. رسالة فی السياسة. تقدیم و ضبط و تعلیق علی محمد إسبر. دمشق.
- ــــــــــــــ. 1405ق. فصول منتزعه. حقّقه و قدم له و علّق علیه الدکتور فوزی متری نجّار. بیروت: دارالمشرق.
- كلینى، محمدبن یعقوب بن اسحاق. 1429ق. الكافی. 15 جلد. قم: دارالحدیث. چاپ اول.
- کونل، ارنست. 1355. هنر اسلامی. ترجمۀ هوشنگ طاهری. تهران: طوس. چاپ دوم.
- مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى. 1403ق. بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط ـ بیروت). بیروت: دارإحیاء التراث العربی. چاپ دوم.
- محدثی، جواد. 1376. هنر در قلمرو مکتب. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
- محمدی ری‌شهری، محمد. 1385. ميزان الحکمة. قم: دارالحدیث.
- مددپور، محمد. 1384. حکمت اُنسی و زیبایی‌شناسی هنر اسلامی. تهران: سوره مهر.
- مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی وزارت ورزش و جوانان. 1391. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون. قم: نشر معارف.
- مهدی، محسن. 1373. فلسفۀ تاریخ ابن‌خلدون. ترجمۀ مجید مسعودی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نجفى، محمدحسن‌بن باقر (صاحب الجواهر). 1404ق. جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام. تحقیق و تصحیح شیخ عباس قوچانى. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ هفتم.