«خیر کثیر»، «خیر تمدنی» در قرآن

حبیب‏الله بابایی

استادیار گروه مطالعات اجتماعی و تمدنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران

چکیده

تمدن دارای معنای هنجاری است و یکی از عناصر آن امر هنجاری، وجود متراکم نیکی‏ها، معروف‏ها، و خیرها در فرایند تمدنی است. اینکه چه «خیر»ی می‏تواند در تراز یک تمدن ظاهر شود و در صورت‏بندی تمدن نیز نقش ایفا کند و اینکه زایش «خیر تمدنی» چه سازوکاری را طی می‏کند و خیرِ خُرد چگونه به خیر کلان اجتماعی تبدیل می‏شود، سؤال مرکزی در این مقاله است. این مقاله، نه به همۀ ابعاد تمدنیِ مقولۀ «خیر»، بلکه صرفاً به خوانشی تمدنی از عنصر «خیر» می‏پردازد تا با استفاده از آیۀ «سنبله» در قرآن، فرایند بزرگ‏شدگی و کلان‏بودگی خیر را در مقیاس یک جامعه یا تمدن معلوم کند و از منظر الهیاتی بر این آموزه پافشاری کند که عنصر «فی‏الله» یا «فی‏سبیل‏الله» بودن، هرچند در نگاه اولیه یک امر الهیاتی و سلوکی به‏نظر می‏رسد، در معنای اجتماعی و تمدنی می‏تواند کارکردهای بزرگ تمدنی داشته باشد و یک خیر کوچک را بزرگ کند و آن را در سطح یک تمدن اثربخش سازد.

کلیدواژگان: تمدن، خیر، خیر باطل، خیر بزرگ، خیر کوچک، خیر متوسط

                                                                               

منابع

  1. قرآن کریم.
  2. صحیفۀ سجادیه.
  3. بابایی، حبیب‏الله. ۱۳۹۶. « درآمدی بر «یأس» و «امید» در فراز و فرود تمدن اسلامی (رویکرد الهیاتی و تاریخی)». دوفصلنامۀ پژوهشهای تمدن نوین اسلامی. 1398. ش2. دوره2. شماره پیاپی4. پاییز و زمستان. ص222-205.
  4. بحرانی، سیدهاشم. ۱۴۱۶ق. البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
  5. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. ۱۳۸۳. اسباب نزول. تهران: نشر نی.
  6. راغب اصفهانی، حسین‏بن‏محمد. ۱۴۱۲ق. المفردات فی غریب القرآن. دمشق، بیروت: انتشارات الدار الشامية.
  7. سمرقندی، نصر‏بن‏محمد‏بن‏احمد. 1416. بحر العلوم. بیروت،لبنان: دارالفکر.
  8. طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۴۱۷ق. المیزان فی تفسیر القرآن. چ۵. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  9. طبرسی، فضل‏بن‏حسن. ۱۳۷۳. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ۳. تهران: ناصرخسرو.
  10. فیض کاشانی، ملا محسن. ۱۴۱۵ق. تفسیر الصافی. چ۲. تهران: الصدر.
  11. قرشی، سیدعلی‏اکبر. ۱۳۷۱. قاموس قرآن. چ۶. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  12. مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۷۴. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *