حبیب الله بابایی
استادیار گروه مطالعات اجتماعی و تمدنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران.
چکیده
تمدن دارای معنای هنجاری است و یکی از عناصر آن امر هنجاری، وجود متراکم نیکیها، معروفها، و خیرها در فرایند تمدنی است. اینکه چه «خیر»ی میتواند در تراز یک تمدن ظاهر شود و در صورتبندی تمدن نیز نقش ایفا کند و اینکه زایش «خیر تمدنی» چه سازوکاری را طی میکند و خیرِ خُرد چگونه به خیر کلان اجتماعی تبدیل میشود، سؤال مرکزی در این مقاله است. این مقاله، نه به همۀ ابعاد تمدنیِ مقولۀ «خیر»، بلکه صرفاً به خوانشی تمدنی از عنصر «خیر» میپردازد تا با استفاده از آیۀ «سنبله» در قرآن، فرایند بزرگشدگی و کلانبودگی خیر را در مقیاس یک جامعه یا تمدن معلوم کند و از منظر الهیاتی بر این آموزه پافشاری کند که عنصر «فیالله» یا «فیسبیلالله» بودن، هرچند در نگاه اولیه یک امر الهیاتی و سلوکی بهنظر میرسد، در معنای اجتماعی و تمدنی میتواند کارکردهای بزرگ تمدنی داشته باشد و یک خیر کوچک را بزرگ کند و آن را در سطح یک تمدن اثربخش سازد.
کلیدواژگان: تمدن، خیر، خیر باطل، خیر بزرگ، خیر کوچک، خیر متوسط.
- قرآن کریم.
- صحیفۀ سجادیه.
- بابایی، حبیبالله. ۱۳۹۶. « درآمدی بر «یأس» و «امید» در فراز و فرود تمدن اسلامی (رویکرد الهیاتی و تاریخی)». دوفصلنامۀ پژوهشهای تمدن نوین اسلامی. 1398. ش2. دوره2. شماره پیاپی4. پاییز و زمستان. ص222-205.
- بحرانی، سیدهاشم. ۱۴۱۶ق. البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
- ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. ۱۳۸۳. اسباب نزول. تهران: نشر نی.
- راغب اصفهانی، حسینبنمحمد. ۱۴۱۲ق. المفردات فی غریب القرآن. دمشق، بیروت: انتشارات الدار الشامية.
- سمرقندی، نصربنمحمدبناحمد. 1416. بحر العلوم. بیروت،لبنان: دارالفکر.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۴۱۷ق. المیزان فی تفسیر القرآن. چ۵. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- طبرسی، فضلبنحسن. ۱۳۷۳. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ۳. تهران: ناصرخسرو.
- فیض کاشانی، ملا محسن. ۱۴۱۵ق. تفسیر الصافی. چ۲. تهران: الصدر.
- قرشی، سیدعلیاکبر. ۱۳۷۱. قاموس قرآن. چ۶. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۷۴. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.