حبیب‌اله بابایی
استادیار گروه مطالعات اجتماعی و تمدنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران
چکیده
«امید» و «یأس» مقولاتی مرتبط با روان فردفرد جامعه است؛ اما در نگاهی کلان، هر یک از این دو در فراز و فرود تمدن‌ها، ازجمله تمدن اسلامی، نقش بسزایی داشته است. ریشه‌های یأس و امید تمدنی همواره در تاریخ متغیر بوده است، گاه متأثر از عقاید دینی (موعودگرایی) و گاه برخاسته از تحولات اجتماعی و سیاسی (مثلاً حملات صلیبی‌ها و یا حملات مغولان). در این مقاله تأکید و تمرکز بر چند مورد خواهد بود؛ نخست اینکه مروری نظری و الهیاتی (در نگرش اسلامی، مسیحی و یهودی) بر نسبت میان «امید»، «ایمان» و «تمدن» انجام خواهد گرفت و سپس در گامی دیگر، با مروری اجمالی بر گذشته‌ها و دوره‌های هفت‌گانۀ تمدن اسلامی، نمونه‌ها و مثال‌هایی از امیدها و ناامیدی‌ها و آثار کلان و بزرگ اجتماعی هر یک در اوج و حضیض تمدنی مورد اشاره قرار می‌گیرد تا فرایند تاریخی حرکت از یأس به امید، از جاهلیت عربی به جامعه مدينةالنبی در نقطه‌های عطف تمدن اسلامی را ترسیم و تصویر کند.
کلیدواژه‌ها: یأس، امید، ایمان، آرمان، تمدن.
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه.
- بویل، ج. آ. (گردآورنده). 1371. تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- بیات، علی. 1393. «بایسته‌های دوره‌بندی تمدن اسلامی». نقد و نظر. شماره 74.
- جوینی، عطاملک‌بن محمد. 1382. تاریخ جهانگشای جوینی.
- صدر، سید محمدباقر. بی‌تا. سنت‌های تاریخ در قرآن. ترجمۀ سید جمال موسوی. تهران: انتشارات روزبه.
- عثمان، عبدالستار. 1376. مدینه اسلامی. ترجمه علی چراغی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فیاض، علی‌اکبر. 1397. تاریخ اسلام. تهران: دانشگاه تهران.
- لین، جورج. 1390. ایران در اوایل عهد ایلخانان (رنسانس ایرانی). ترجمه سید ابوالفضل رضوی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- نصر، سید حسین. 1384. جوان مسلمان و دنیای متجدد. تهران: طرح نو.
- ـــــــــــــــــ. 1389. اسلام و تنگناهای انسان متجدد. إن‌شاءالله رحمتی. قم: نشر سهروردی.
- Hodgson, Marshall G. S. “The Venture of Islam, Conscience and History in a World Civilization”, The Classical Age of Islam, Chicago and London, The University of Chicago Press, 1974, Vol. 1.
Moltmann, Jürgen. 1993. Theology of Hope. (New York: Harper & Row. Fortress Press (ed.), 1993).