محمدعلی خسروی
گروه علوم سیاسی، جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
وقف از احکام تأسیسی اسلام نیست؛ بلکه یک امر عرفی است که حدود و شرايط آن را عرف و بناي عقلا تعيين مي‌كند. این نهاد خیریه ریشه در فطرت انسان دارد. سابقة وقف به قدمت تاریخ اجتماعات بشری است. در میان قدیم‌ترین اقوام و جوامع انسانی و در ادیان گذشته و حتی در میان بت‌پرستان، عقود شبیه به وقف و نذر وجود داشته است. با ظهور اسلام، این امر عرفی و انسانی مورد تأیید و امضای شرع انور قرار گرفت و با تحول معنوی که در مقاصد و شرایط آن ایجاد شد، علاوه بر انگیزه‌های غریزی و انسانی، انگیزة قوی‌تری با عنوان تقرب به خداوند، به این امر عرفی قداست ویژه‌ای بخشید و منشأ برکات فراوانی شد و در بخش‌های حقوقی، اقتصادی، تربیتی و عبادی اسلام جایگاه خاصی یافت. وقف از چنان ظرفیتی برخوردار است که می‌تواند همة همنوعان، از جمله غیرهمدینان را نیز زیر پوشش خود قرار دهد. جمعی از فقهای بزرگ قصد قربت را در صحت وقف شرط نمی‌دانند و حتی جمعی دیگر وقف برای کفار غیرمحارب را محکوم به صحت می‌دانند؛ و این همه، نشانة ظرفیت و پویایی این نهاد مردمی و سنت نبوی است.
کلیدواژگان: وقف، تمدن اسلامی، عدالت اجتماعی، دین، انگیزه، قصد قربت.
- قرآن کریم.
- خسروی، محمدعلی و یعقوب جعفری. 1385. موسوعة الوقف فی الفقه الاسلامی. قم: اسوه.
- خسروی، محمدعلی. 1395. اصفهان آیینة وقف و هنر. تهران: مؤسسة اطلاعات.
- شهید اول، محمدبن مکی. 1395. دروس. قم: انتشارات جامعة مدرسین.
- شهید ثانی. 1413ق. مسالک الافهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامية.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. 1392. عروة الوثقی. تهران: دینا.
- ــــــــــ . 1423. ملحقات (تکملة) عروة الوثقی. قم: مکتبة داوری.
- علامه حلی، حسن‌بن یوسف. 1413ق. قواعد الاحكام في مسائل الحلال والحرام. قم: موسسه نشر جامعه المدرسین.
- کما‌ل‌الدین، محمد. 1418ق. الوصایا و الاوقاف فی الفقه الاسلامی. مصر: الجا‌معية للدراسا‌ت.
- مجموعة قوانین و مقررات اوقافی. 1376. قم: اسوه.
- محقق ثانی. 1414. جامع المقاصد. قم: مؤسسة آل‌البیت.
- محقق حلی، جعفربن حسن. 1376. مختصر النافع. قم: مطبوعات دینی.
- محقق حلی. جعفربن حسن. 1408ق. شرايع الاسلام في مسائل الحلال والحرام. قم: اسماعیلیان.
- مفید، محمد‌بن‌محمد. 1413ق. المقنعه. قم: کنگره جهانی شیخ المفید.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله. 1385. تحریر الوسیله. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- نوری، میرزاحسین. 1408ق. مستدرك الوسائل. قم: مؤسسة آل‌البیت.
ویژه‌نامة میراث جاویدان (چشم‌انداز وقف). قم: اسوه. 1378.