سید محمدهادی پیشوایی
پژوهشگر در عرصه فقه سیاسی مؤسسة امام خمینی ره، قم.
چکیده
نظام سیاسی و قوانین ادارۀ جامعه یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر تمدن است. در تمدن نوین اسلامی فقه سیاسی به‌عنوان بخش شریعت‌شناسی سیاست در اسلام به همراه فلسفه، عرفان و کلام و علوم تجربی سیاسی جوامع اسلامی، ارکان شکل‌دهنده این بخش از تمدن هستند. در تمدن اسلامی فقه سیاسی، اهل سنت به‌خاطر نوعی نگاه پسینی به مشروعیت و سایه‌نشینی قدرت و آزاد گذاشتن عقل تدبیری، عملاً نقش خود را در طراحی نظام قدرت کم‌رنگ کرده و در مقابل عامل مهمی در استقرار، ثبات و ادارۀ نظام خلافت و حکومت‌های وابسته به آن بوده است؛ اما مسئلۀ مهم در بحث تمدن نوین اسلامی، بحث طراحی نظام سیاسی مطلوب آن بوده است که متأسفانه هنوز در فضای سنتی اهل سنت، ارادۀ جدی برای طراحی چنین ساختاری وجود ندارد. در مقابل، جریان نوسلفی با تغییر رویکرد فقه سیاسی اهل سنت، از حالت پسینی بودن به پیشینی بودن و تأکید بر بازطراحی نظام خلافت به‌نوعی، نظام فقه سیاسی اهل سنت را وارد این عرصه کرده‌اند. زیرا به اعتقاد آنان، فقه سیاسی گذشتۀ اهل سنت، به‌خاطر مشکلاتی، فاقد توانایی لازم برای حل چنین مسئله‌ای بوده و نیازمند اصلاح است؛ اما متأسفانه اصلاحات آنان به‌جای حل مشکل، عملاً سبب مضاعف‌شدن مشکلات فقه سیاسی اهل سنت شده است؛ به‌ویژه اصلاحات عجیب گروه‌های تکفیری، نقش تخریبی بسیار خطرناکی برای جوامع اسلامی ایجاد کرده است؛ از‌این‌رو، شناخت ظرفیت‌های تمدنی فقه سیاسی اهل سنت ازسویی و از آن مهم‌تر، شناخت اصلاحات نوسلفی در این نظام فقهی، تأثیر بسیاری بر نحوۀ تعامل با اهل سنت در طراحی تمدن نوین اسلامی خواهد داشت.
کلیدواژه‌ها: نوسلفیه، تمدن نوین اسلامی، فقه سیاسی، ظرفیت تمدنی، تکفیر.
- ابن‌تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم. 1418هـ. السياسة الشرعية. عربستان: وزارة الشئون الإسلامية والأوقاف.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد. 2004. مقدمۀ ابن خلدون، بیروت: دار یعرب.
- اسعد القاسم، ازمة الخلافة و الامامة و آثارها المعاصرة، قم : موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
- الافغانی، السید جمال‌الدین. 2002م. آلاثار الکامله. جلد 9ـ1. با تحقیق سیدهادی خسروشاهی. دارالشروق، قاهره
- الأفغانی، السید جمال‌الدین؛ عبده، محمد. 1970م. العروة‌الوثقي. بیروت: دارالكتاب العربی.
- البخاری، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغيرة. بی‌تا. صحیح بخاری. بی‌جا.
- امام خمینی، روح الله. 1379. ولایت فقیه. تهران: مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی. چاپ دهم.
- پاکتچی احمد؛ هوشنگی، حسین. 1390. بنیادگرایی و سلفیه. تهران: دانشگاه امام صادق.
- التمیمی، أبی عمر محمد. 2007م. السياسة الشرعية. دار الجبهه، 2007
- الشاوی، توفیق محمد. 1994م. الشوری اعلی مراتب الدیمیقراطیه. قاهره: الزهراء بلاعلام العربی.
- شکوری، ابوالفضل، 1377. فقه سیاسی اسلام، بوستان کتاب، قم.
- جلبی، خالص. 1983م. فی النقد الذاتی، ضرورة النقد الذاتی للحركة الإسلامية. بیروت: مؤسسة الرسالة.
- حنفی، حسن. 1988. من العقیدة الی الثوره. بیروت ـ لبنان: دار التنویر.
- الخطیب، معتز. 2014. تنظیم الدوله الاسلامیه. الأحد. 23 نوفمبر. قابل دسترسی در: http://studies.aljazeera.net.
- الدسوقى، عاصم. 2112. «إسلام بلا مسلمین.. ومسلمون بلا إسلام». مجله یوم السابع. 23 اکتبر. قاهره.
- رشیدرضا، سید محمد. 1990م. تفسیر القرآن الحكیم (تفسیر المنار). 12جلد. کویت: الهيئة المصرية العامة. مکتبه الشامله.
- ـــــــــــــــــــ. 1995. رسائل السنة و الشیعه. کویت: مکتبه شامله.
- ـــــــــــــــــــ. 2015م. مجلة المنار. (كاملة 35 مجلدا). کویت: مکتبه الشامله.
- زلوم، عبدالقیوم. 2002. نظام الحکم فی الاسلام. منشورات حزب التحریر.
- سبحانی، جعفر. 1380. وهابیت مبانی فکری و کارنامۀ عملی (1). قم: انتشارات امام صادق.
- ـــــــــــــ 1392. سلفی‌گری در آیینۀ تاریخ (2). قم: توحید.
- سلیم أرقه دان، صلاح‌الدین. 2006م. تقییم عام للفقه السیاسی الإسلامی. اسطنبول: المجلس الاروبی للأفتاء و البحث.
- سنهوری، عبدالرزاق احمد. 2008. فقه الخلافه و تطورها. بیروت: مؤسسه الرساله.
- صفائی، ابراهیم. 1363. رهبران مشروطه. تهران: انتشارات جاویدان. چاپ سوم.
- کوناکاتا، حسن. 1415. النظرية السياسية عند ابن التیمیمه، دارالاعلام، ریاض.
- طرسوسی، نجم‌الدین. 1992م. تحفة الترک فی مایجب ان یعمل فی الملک. بیروت: دارالطباعه و النشر.
- عبدالقادر، ابوفارس محمد. 1999م. الفقه السیاسی عند الامام حسن البنا. طنطا: دار البشیر.
- علیخانی، علی‌اکبر و همکاران. 1390. اندیشۀ متفکران مسلمان. جلد اول. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول. http://rasekhoon.net.
- عماره، محمد. 1990. الاعمال الکامله لجمال الدین الافغانی. مصر: دارالکتب العربی.
- عمید زنجانی، عباسعلی. 1367. فقه سیاسی. جلد2. تهران: امیرکبیر.
- عنایت، حمید. 1362. اندیشۀ سیاسی در اسلام. تهران: معاصر.
- ــــــــــــ. 1363. سیرى در اندیشۀ سیاسى عرب. تهران: سازمان کتاب‌هاى جیبى.
- فرمانیان، مهدی. 1394. تاریخ تفکر سلفی‌گری از آغاز تا عصر حاضر. قم: انتشارات دار الاعلام لمدرسه اهل‌البیت.
- ـــــــــــــ. 1395. سلفیه از گذشته تا حال. قم: انتشارات ادیان.
- قرضاوی، یوسف. 1415ق. الصحوة الاسلامية بین الجحود و التطرف. قاهره: دارالصحوه.
- ــــــــــــــــ. 1422ق. السیاسه الشرعیه فی ضوء نصوص الشریعه و مقاصدها. بیروت: ناشرون.
- سید قطب. 1393ق. نشانه‌های راه. ترجمۀ معالم فی الطریق، محمود محمودی. مرکز نشر اندیشۀ اسلامی.ghotb@gmahl.com .
- محسن، عبدالحمید. 1983. جمال الدین الافغانی المصلح المفتری علیه. بیروت: مؤسسه الرساله.
- مسجد جامعی، محمد. 1385. زمینه‌های تفکر سیاسی در قلمرو تشیع و تسنن. قم: نشر ادیان.
- مظاهری، ابوذر. 1393. افق تمدنی آیندۀ انقلاب اسلامی. تهران: آرما.
- المقدسی، ابن قدامة. 1420هـ/ 2000م. لمعة الاعتقاد. ج1. ریاض: وزارة الاوقاف.
- نیشابوری، مسلم بن حجاج. بی‌تا. صحیح مسلم. بی‌جا.