فاطمه طوسی
دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش انقلاب اسلامی، دانشگاه معارف، قم، ایران.
محمدحسین طاهری
دانشجوی دکتری مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
توحید اسماعیل‌پور
دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.
چکيده
موضوع مقالۀ حاضر نسبت‌سنجی انسان سیاسی با تمدن در چهارچوب عرفان سیاسی است. مسئله این است که ظرفیت‌های عرفان سیاسی در تبیین پدیدۀ تمدن چندان مورد اهتمام نیست؛ این امر ناشی از اختلالات روش‌شناختی‌ای است که در تحقیقات منتسب به عرفان سیاسی وجود دارند. پرسش اصلی این است که «کدام‌یک از منابع سنت فکری اسلامی، ظرفیت تولید روش‌شناسی عرفان سیاسی مشرف به تمدن را دارند و چرا؟» پاسخ این است که خوانش تمدنی از آرای عرفانی حکمت متعالیه است؛ «امتزاج روش‌های عقلی و نقلی و کشفی»، «قابلیت امتداد اجتماعی» و «برخورداری از انسان‌شناسی سیاسی» گمانۀ تأسیس عرفان سیاسی متعالیه را محتمل کرده است. این تحقیق مبتنی‌بر نسب اربعۀ منطق کلاسیک سامان یافته و به این نتیجه دست یافته است که بازسازی مفهوم اجتماعی «انسان‌الکل» ذیل مفهوم حکمی «وجود سعی»، می‌تواند یکی از بنیان‌های مستحکم روشی در تمهید نظریۀ تمدن نوین اسلامی محسوب شود.
کلیدواژه‌ها: عرفان سیاسی، انسان‌شناسی سیاسی، حکمت متعالیه، تمدن نوین اسلامی، وجود سعی، انسان‌الکل.
- آشتیانی، سیدجلال‌الدین. 1381. شرح بر زادالمسافر. قم: بوستان کتاب.
- الیاسی، محمدقاسم. 1391. «مبانی نظری انسان‌شناسی حکمت سیاسی متعالیه» پژوهشنامۀ نور حکمت. سال یازدهم. شمارۀ 40: صص82ـ55.
- بابایی، حبیب‌الله. 1393. کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- بریه، کلر؛ بلانشه، پیر. 1358. ایران: انقلاب به‌نام خدا. ترجمۀ قاسم صنعوی. تهران: سحاب کتاب.
- بیگدلی، عطاءالله. 1396. تمدن‌شناسی؛ درآمدی بر ظهور و افول تمدن‌ها و وضعیت تمدن انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق.
- پارسانیا، حمید. 1389. هستی و هبوط. قم: دفتر نشر معارف. چاپ چهارم.
- ـــــــــــــ. 1395. جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا. چاپ سوم.
- ـــــــــــــ. 1396. نماد و اسطوره. قم: کتاب فردا.
- جوادی آملی، عبدالله. 1386. «سیاست حکمت متعالیه». پگاه حوزه. شمارۀ 216. صص5ـ4.
- ــــــــــــــــــ. 1390. هدایت در قرآن. قم: نشر اسراء. چاپ پنجم.
- حسینی خامنه‌ای، سید علی. 04/12/1368. «بیانات در دیدار با قاریان چهل کشور جهان و جمعى از روشنضمیران». https://www.leader.ir/fa/content/262
- ـــــــــــــــــــــــــ. 01/01/1373. «پیام نوروزی در حلول سال جدید».
- ـــــــــــــــــــــــــ. 14/07/1379. «بیانات در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزۀ علمیۀ قم در مدرسۀ فیضیه».
- ـــــــــــــــــــــــــــ . 25/07/1385. «دیدار دانشجویان نمونه و نمایندگان تشکلهاى مختلف دانشجویى».
- خوانساری، محمد. 1386. منطق صوری. ج1 و 2. تهران: آگاه. چاپ سی‌ویکم.
- داوری اردکانی، رضا. 1384. ما و راه دشوار تجدد. تهران: نشر ساقی.
- ـــــــــــــــــــ. 1389. تمدن و تفکر غربی. تهران: نشر ساقی. چاپ دوم.
- دینانی، غلامحسین. 22/03/1396. «نومینالیسم و انکار کلیات». مدرسۀ فلسفه. قابل دسترسی در: https://philosophyar.net/nominalism/.
- ژامبه، کریستین. 1394. «مقدمۀ کریستین ژامبه». زمانی میان زمان‌ها. نوشتۀ لیلی عشقی. ترجمۀ احمد نقیب‌زاده. تهران: نشر فلات: صص29ـ23.
- شاه‌آبادی، محمدعلی. 1387. رشحات البحار. ترجمۀ زاهد اویسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. چاپ دوم.
- صدرالدین شیرازى، محمدبن ابراهیم. 1360. الشواهد الربوبية فی المناهج السلوکية؛ المقدمة. ترجمه و شرح سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ دوم.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1382. شواهد الربوبیه. قم: مطبوعات دینی.
- طباطبایی، سید محمدحسین. 1374. ترجمۀ تفسیرالمیزان. ترجمۀ سید محمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامی. وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم. چاپ پنجم.
- ــــــــــــــــــــــــــ. 1387. اصول فلسفۀ رئالیسم. قم: بوستان کتاب. چاپ دوم.
- طوسی، سید خلیل‌الرحمان. 1393. درآمدی بر فلسفۀ سیاسی صدرالمتالهین. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- عشقی، لیلی. 1379. زمانی غیرزمان‌ها: امام، شیعه و ایران. ترجمۀ احمد نقیب‌زاده. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- فارابی، ابونصر. 1361. آراء اهل المدینه الفاضله. ترجمه و شرح جعفر سجادی. تهران: طهوری.
- فوکو، میشل. 1395. ایران: روح یک جهان بی‌روح. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده. تهران: نشر نی. چاپ دوازدهم.
- گرونبام، فون. 1342. وحدت و تنوع در تمدن اسلامی. ترجمۀ عباس آریان‌پور. تعلیقات و حواشی آیت‌الله مجتهدی و حسین قاضی طباطبایی. تبریز: فرانکلین.
- لک‌زایی، شریف. 1395. فلسفۀ سیاسی صدرالمتالهین. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- لک‌زایی، نجف. 1381. اندیشۀ سیاسی صدرالمتالهین. قم: بوستان کتاب.
- مطهرنیا، مهدی. 1382. «عرفان سیاسی در فرایند انقلاب اسلامی ایران». فصلنامۀ پژوهشی اندیشۀ انقلاب اسلامی. شمارۀ 5: صص53ـ42.
- مطهری، مرتضی. 1377. مجموعۀ آثار. تهران: صدرا. چاپ هشتم.
- ـــــــــــــــ. 1397. انقلاب اسلامی از دیدگاه فلسفۀ تاریخ. تهران: صدرا.
- مهاجرنیا، محسن. 1377. «اندیشۀ سیاسی صدرالمتالهین». فصلنامۀ قبسات. سال سوم و چهارم. شماۀ 10 و 11: صص125ـ108.
- نجفی، موسی. 1390. تمدن برتر؛ نظریۀ تمدنی بیداری اسلامی و طرح عالم دینی. اصفهان: نشر آرما. چاپ دوم.
- ـــــــــــــ. 1396. تمدن رضوی؛ مولفه‌های تمدن‌ساز در مکتب سیاسی امام رضا. اصفهان: آرما.
- هابز، توماس. 1380. لویاتان. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشر نی. چاپ دوم.
- همایون، محمدهادی؛ خانی، ابراهیم. 1392. «تبیین حقیقت تمدن براساس مبانی فلسفه و عرفان اسلامی». دین و ارتباطات. سال بیستم. شمارۀ 44: صص185ـ161.
- یزدان‌پناه، سید یدالله. 1394. «ظرفیت‌های عرفان اسلامی در تمدن‌زایی». نقد و نظر. سال بیستم. شمارۀ 80. صص30ـ4.