علل ضعف تمدنی و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در اندیشۀ امام موسی صدر

شریف لک‌‌زایی

دانشیار گروه فلسفۀ سیاسی پژوهشکدۀ علوم و اندیشۀ سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران.

چکیده

این پرسش که چه عللی موجب شد تمدن اسلامی رو به ضعف برود، همواره مورد بحث متفکران بوده است. امام موسی صدر، به‌عنوان متفکری که به‌طور جدی دغدغۀ تمدنی دارد و در تلاش برای احیا و بازسازی تمدن اسلامی است، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه اظهارنظر کرده است. برای پی‌جویی این مسئله شاید بتوان به‌طورکلی از دو عامل درونی و بیرونی نام برد؛ اما به‌نظر می‌‌رسد صدر عمدۀ نقش و دلایل را به عوامل درونی در تغییر و تبدیل جامعۀ اسلامی و انحراف جامعۀ اسلامی ارجاع می‌دهد و بر این نظر است که هرگاه جامعۀ اسلامی بروز و ظهور یابد، می‌‌توان امیدوار بود که تمدن اسلامی هم احیا شود. تحول درونی افراد و تحقق جامعۀ اسلامی شرط احیا و تحقق تمدن اسلامی است؛ ازاین‌رو، عناصر درونی متنوعی شامل سیاسی و اجتماعی و اخلاقی و اقتصادی در این زمینه دخیل بوده است که باید مورد بازنگری قرار گیرد. صدر از میان دلایل مختلف، از عدم احساس مسئولیت اجتماعی در قالب تنبلی و سستی، تعطیلی کار زنان که نیمی از جمعیت فعال جامعه هستند، فقدان صداقت و انفکاک میان سخن و وعده و عمل، تبدیل خلافت به سلطنت به‌عنوان یک مسئلۀ تاریخی، نظام ساختاری فرقه‌‌ای و به‌طورکلی، انحراف جامعۀ اسلامی گفت‌وگو می‌‌کند. افزون بر این‌‌ها، صدر، به منظور تحقق جامعۀ اسلامی به‌عنوان نقطۀ قابل‌اتکا برای تعظیم تمدن اسلامی، نقش آگاهی‌بخشی و فهم و اطلاع صحیح از آموزه‌‌های دینی را مؤثرترین راه در این زمینه می‌‌داند و به ارائۀ معیار انسانیت برای بررسی و مقایسۀ تمدن اسلامی و تمدن غربی اشاره‌های مفیدی دارد. بحث حاضر ناظر به شرایط امروز جهان اسلام و به منظور زمینه‌سازی جهت تحقق تمدن نوین اسلامی‌‌ به تبیین مسئلۀ ضعف تمدنی و عقب‌ماندگی جوامع مسلمان در اندیشه و آرای امام موسی صدر می‌‌پردازد.

کليدواژه‌ها‏: تمدن، جوامع مسلمان، علل ضعف، عقب‌ماندگی، امام موسی صدر.

1. قرآن کریم.
2. صدر، سید موسی. 1386. رهیافت‌‌های اقتصادی اسلام (3). به اهتمام و ترجمه مهدی فرخیان. تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
3. ـــــــــــــــــــ. 1391. برای زندگی: گفتارهای تفسیری امام موسی صدر (4). ترجمه مهدی فرخیان. تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر. چاپ دوم.
4. ـــــــــــــــــــ. 1396. مجموعه گام‌به‌گام با امام: مجموعۀ گفتارها و مصاحبه‌‌ها و مقالات سید موسی صدر. جلد 2. تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
5. ـــــــــــــــــــ. 1396. مجموعه گام‌به‌گام با امام: مجموعۀ گفتارها و مصاحبه‌‌ها و مقالات سید موسی صدر. جلد 3. تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.

• قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
• لک‌‌زایی، شریف. 1397الف. «الزامات و شاخص‌های تمدن در آثار امام موسی صدر». مجموعه مقالات دومین هفتۀ علمی تمدن نوین اسلامی. جلد سوم: چیستی و ماهیت تمدن نوین اسلامی. تهران: شرکت چاپ و انتشارات.
• ــــــــــــــــ. 1397ب. درآمدی بر اندیشۀ سیاسی امام موسی صدر. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.