فناوری‌های نوظهور؛ پیشران تمدن نوین اسلامی

حاکم قاسمی

دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی ره، قزوین، ایران.

چکيده

انقلاب اسلامی ایران با ایجاد تغییر در معادلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و با تقویت بنیادهای تمدن اسلامی، زمینة حرکت به‌سوی تمدن نوین اسلامی را فراهم کرده است. با نگاهی آینده‌پژوهانه، هدف انقلاب اسلامی با شکل دادن نظام اسلامی به‌پایان نمی‌رسد؛ بلکه در پی ساختن تمدن نوین اسلامی است؛ چنان‌که رهبرکبیر انقلاب اسلامی امام خمینی ره و مقام معظم رهبری همواره بر این اهداف تأکید کرده و به معرفی و ترسیم ویژگی‌ها و مرزهای تمدن اسلامی در عصر حاضر با عنوان تمدن نوین اسلامی در ابعاد مختلف پرداخته‌اند.

پرسشی که مطرح می‌شود این است که در شرایط کنونی چگونه می‌توان این هدف را تحقق بخشید و شرایط را برای ایجاد تمدن نوین اسلامی فراهم آورد؟ با نگاهی به تاریخ ظهور و افول تمدن‌ها درمی‌یابیم که یکی از پیشران‌های اساسی و بنیادی تمدن‌ساز، علم و فناوری است. تمامی تمدن‌ها در طول تاریخ با دستیابی به فناوری‌های جدید و کارآمد که تأمین نیازها و تقاضاهای بشر را تسهیل کرده‌اند، امکان ظهور و بروز یافته‌اند.

با توجه به تجربة تاریخی، فناوری‌های نوین و نوظهور (جدیدترین فناوری‌هایی که تاکنون عرضه شده‌اند) و فناوری‌هایی که در آینده به‌دست خواهند آمد، از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر تحولات و شکل‌دهندة آینده به‌شمار می‌روند. بر این اساس این فناوری‌ها پیشران تمدن‌ساز شناخته می‌شوند. لذا برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی دسترسی و دستیابی به فناوری جدید و نوظهور و تلاش برای مشارکت در فرایند خلق فناوری‌ها در آینده و تأثیرگذاری بر این فرایند، امری ضروری و دارای اهمیت بسیار است. دستیابی به انواع فناوری‌ها به‌ویژه فناوری‌های نوظهور و درحال‌ظهور راهی برای پاسخ به این ضرورت حیاتی است. در این مقاله تلاش می‌شود با روش توصیفی ـ تحلیلی تأثیرگذاری فناوری‌های نوین و نوظهور در فرایند تمدن‌سازی مورد بررسی قرار گیرد و نقش و تأثیر آنها بر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی تبیین شود.

کلیدواژگان: تمدن نوین اسلامی، فناوری‌های نوین و نوظهور، پیشران‌های تمدن‌ساز، انقلاب اسلامی.

1. اکبری، مرتضی و فریدون رضایی. 1393. «واکاوی شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشة مقام معظم رهبری». مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی. س۳. ش5. پاییز و زمستان. ص108-85.
2. ابن‌خلدون، عبدالرحمن. 1375. مقدمه. مترجم: محمد پروین گنابادی. چ۸. تهران: علمی و فرهنگی.
3. اقتصاد آنلاین. 28/۴/1398. «بیست اختراع که زندگی انسان را متحول کرد». قابل دریافت از: https://www.eghtesadonline.com. تاریخ رجوع: 25/7/1399.
4. باشگاه خبرنگاران جوان. 30/۸/1398. «اختراعات و کشفیاتی که جهان را متحول کردند». قابل دریافت از: https://www.yjc.ir/fa/news/7145417. تاریخ رجوع: 25/7/1399.
5. پهلوان، چنگیز. 1388. فرهنگ و تمدن. تهران: نشر نی.
6. تافلر، آلوین. 1378. موج سوم. مترجم: شهیندخت خوارزمی. تهران: انتشارات علم.
7. تقی‌زاده، سیدحسن. 1379. اخذ تمدن خارجی. تهران: فردوس.
8. جلالی، علی‌اکبر. 1383. «موج چهارم در راه است». نشریة پرسمان. ش20. اردیبهشت. ص8-4.
9. خامنه‌ای، سیدعلی. 1390. سخنرانی در جمع دانشگاهیان استان کرمانشاه. قابل دریافت از: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17597. تاریخ رجوع: 25/5/1399.
10. خامنه‌ای، سیدعلی. 1397. بیانیة گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران. قابل دریافت از: https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=41673. تاریخ رجوع: 25/5/1399.
11. روح‌الامینی، محمود. 1379. زمینة فرهنگ‌شناسی. تهران: عطار.
12. دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت‌نامة دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
13. دهشیری، محمدرضا. 1394. «تمدن نوین اسلامی؛ بنیادها و چشم‌اندازها». مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی. تهران: دانشگاه شاهد.
14. دورانت، ویل و آریل دورانت. 1378. تاریخ تمدن. مترجم: جمعی از مترجمان. تهران: علمی و فرهنگی.
15. سعیدی‌نیا، حبیب‌الله. 1390. «علل افول علمی تمدن اسلامی». پژوهش‌نامة تاریخ اسلام. س۱. ش۲. تابستان. ص۹۶ـ۱۲۳.
16. صفا، ذبیح‌الله. 1371. تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی. تهران: دانشگاه تهران.
17. عروتی موفق، اکبر. 1385. «پیامبر اعظم ص بنیان‌گذار تمدن اسلامی». معرفت. ش110. مهر. ص42-33.
18. عسگری خانقاه و محمدشریف کمالی. 1378. انسان‌شناسی عمومی. تهران: سمت.
19. عصر ایران. ۱۳۹۸. «ده کشف و اختراع که جهان را تغییر دادند». قابل دریافت از: com/000KjL. تاریخ رجوع: 25/7/1399.
20. غلامی، رضا. 1396. «فناوری و تمدن نوین اسلامی». درس‌گفتار فلسفة تمدن نوین اسلامی. جلسة هفتم 31 تیر. تهران: خانة اندیشمندان علوم انسانی.
21. غلامی، علیرضا. 18/۳/۱۳۹۹. «مهم‌ترین اختراعات تاریخ بشر را بشناسید؛ از آتش و چرخ تا اینترنت». قابل دریافت از: https://digiro.ir/top-greatest-inventions-of-all-time. تاریخ رجوع: 25/7/1399.
22. فرادید. 1398. قابل دسترس در: https://faradeed.ir/fa/news. تاریخ رجوع: 15/11/1399.
23. فرهنگ آنلاین معین. قابل دسترس در: https://abadis.ir/moeen، تاریخ رجوع: 26/10/1399.
24. فیضی‌پور، علی‌اصغر. 1386. «فلسفة سقوط حکومت‌ها و تمدن‌ها از نگاه قرآن». تبیان. ش67-66. بهار. ص35-30.
25. قاسمی، حاکم. 1396. «رقابت تمدنی اسلام و غرب و سناریوهای پیش روی تمدن نوین اسلامی». مجموعه مقالات نخستین هفتة علمی تمدن نوین اسلامی. ج۵. مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان چاپ و انتشارات.
26. گولد، جولیوس و ویلیام کولب. 1392. فرهنگ علوم اجتماعی. مترجم: باقر پرهام. تهران: مازیار.
27. محمدی، مهدی، مهدی الیاسی و علی‌اصغر سعدآبادی. 1394. مدیریت فناوری و نوآوری در سطح بنگاه. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
28. مجیر شیبانی، نظام‌الدین. 1337. تاریخ تمدن. تهران: دانشگاه تهران.
29. مطهری، مرتضی. 1385. خدمات متقابل اسلام و ایران. تهران: صدرا.
30. معین، محمد. 1378. فرهنگ فارسی معین. تهران: امیرکبیر.
31. مهرگان علی. 1394. «موج چهارم: مروری بر موج‌های سه‌گانة تافلر». قابل‌دسترسی در: https://ertebatemrooz.ir. تاریخ رجوع: 25/7/1399.
32. نصر، سیدحسین. 1392. اسلام، علم، مسلمانان و فناوری. مترجم: مهدی کفائی و حسین کرمی. تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.