مدل رنسانس اسلامی قرن چهارم هجری، نقشۀ راهی برای شکل دادن تمدن نوین اسلامی

کریم تفضلی

دکترای جامعه‌‌‌‌‌شناسی و کارشناس پژوهشی دانشگاه بین‌‌‌‌‌المللی امام خمینی ره. قزوین. ایران.

چکيده

یکی از آرمان‌‌‌‌‌های انقلاب اسلامی ایدۀ تمدن‌‌‌‌‌سازی اسلامی، در گذر چهار دهه از تاریخ آن، بوده است که مخصوصاً در دو دهۀ اخیر این موضوع پررنگ‌‌‌‌‌تر شده و اهتمام در جهت راهکارهای عملیاتی آن در صدر کارهای دولتمردان و نظریه‌‌‌‌‌پردازان دینی و سیاسی قرار گرفته است. اما باتوجه‌‌‌‌‌به ایجاد مراکزی با این هدف و صرف منابع مالی و انسانی برای تحقق این مهم، هنوز این مباحث در سطح باقی مانده و در جهت پی‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌های اندیشه‌‌‌‌‌ای و برنامه‌‌‌‌‌ای آن اقدامی مؤثر صورت نگرفته است. یکی از راهکارهای بنیادی، جهت رسیدن به تمدن‌‌‌‌‌سازی، عملیاتی نمودن برنامه‌‌‌‌‌ها برای رسیدن به مقصد است. مدل‌‌‌‌‌سازی یکی از راه‌‌‌‌‌های عینی نمودن اهداف برنامه‌‌‌‌‌هاست. در مدل مد نظر این مقاله، مؤلفه‌‌‌‌‌های ما در سه سطحِ حاکمیت و مدیریت سیاسی، نهادهای فرهنگی و آموزشی، نهادهای اجتماعی بررسی شده است. یافته‌‌‌‌‌های ما در این مقاله این است که اولاً آنچه که ما آن را تمدن اسلامی قرن چهارم هجری می‌‌‌‌‌نامیم تمدن اسلامی نیست بلکه تمدن مسلمانان است. این تمدن مرهون سه عامل رشد اقتصادی، کارآمدی سیاسی، اعتماد و سرمایۀ اجتماعی در رشد و شکل‌‌‌‌‌گیری خود است. در شرایط حاضر نیز ما به این عوامل در شکل‌‌‌‌‌گیری تمدن نوین اسلامی نیاز داریم.

کلیدواژه‌ها: قرن چهارم هجری، رنسانس اسلامی، تمدن اسلامی، تجربۀ تاریخی، تمدن نوین اسلامی.

• قرآن کریم.
• اسپوزیتو، جان. ال. 1396. آیندۀ اسلام. ترجمۀ مهدی امینی. تهران: نشر ثالث.
• اژه‌‌‌‌‌ای، محمدعلی. 1369. «علم منطق و رابطه آن با علم نحو از دیدگاه دانشمندان اسلامی در قرن چهارم هجری». مجلۀ جامعه‌‌‌‌‌شناسی کاربردی. شمارۀ 3. صص28-1.
• بارانی، محمدرضا و دهقانی، محمد. 1392. جایگاه رواداری مذهبی در امور حکومتی عصر آل‌‌‌‌‌بویه. دوفصلنامۀ مطالعات تاریخی جهان اسلام. دورۀ 1. شمارۀ 1. بهار و تابستان. صص51 تا 33.
• حسین‌‌‌‌‌زاده شانه‌‌‌‌‌چی، غلام‌‌‌‌‌حسن و طحانی، آزاده. 1392. «مقایسۀ ساختار و برنامه‌های مراکز آموزشی جهان اسلام (تا پایان قرن هفتم هجری ) و اروپای قرون وسطا». فصلنامۀ تاریخ اسلام. دورۀ 4. شمارۀ 4. صص182-153.
• دادور، ابواقاسم و عادلوند، پدیده. 1394. «انتقال هنرهای صناعی سرزمین‌های اسلامی از قرن چهارم هجری به اروپای غربی قرن دهم». مجلۀ باغ نظر. شمارۀ 32. سال دوازدهم. بهار. صص13 تا 22.
• متز، آدام. 1364. تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس اسلامی. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: امیر کبیر.

8. Al-Attas, Seyd Muhammad al-Naquib. 1996. Islam and Secularism. Malaysia: ABIM.
9. Ansari M.T. 2001. Secularism, Islam, and Modernity: Selected Essays of Alam Khundmiri. SAGE Publications, India.
10. Essa, ahmed and Ali, Othman. 2010. Studies in Islamic Civilization, The Muslim contribution to the renaissance. The International institute of Islamic Thought. UK: Cromwell Press.
11. Habermas, Jurgen. 2002. Religion and Rationality, (Essays on Reason, God, and Modernity). Edited and with an introduction by Eduardo Mendieta. U.S.A.: Wiley.
12. King, David A. 2004. In Synchrony with the Heavens, Studies in Astronomical Timekeeping and Instrumentation in Medieval Islamic Civilization (studies I-IX). Volume one (The call of The Muezzin). Boston: Brill Academic Pub.
13. Nasr, Seyyed Hossein. 2003. Islam: Religion, History, and Civilization. New York: Harper Collins.

Weber, Max. 1958. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. Translated by Talcott Parsons. New York: Scribner