ابوالحسن حسنی
پژوهشگر دفتر مطالعات اسلامی فضای مجازی، قم، ایران.
چکيده
عقل در نظام معرفتی اسلام برترین جایگاه را دارد؛ بهگونهایکه در برخی روایات جایگاه عقل برتر از جایگاه دین معرفی شده است. در آثار برخی فقیهان، حفظ عقل جزء مصالح عالیۀ (برتر) شرعی بهشمار آمده است؛ بدون آنکه تحلیل روشنی از این مصلحت ارائه شود. همچنین ازآنجاکه این مقاله در چهارچوب فقه نظام نگاشته شده است، بهجای مفهوم «مصلحت حفظ عقل» از «سیاست توسعۀ عقل» سخن میگوید. بر این اساس، مسئلۀ این پژوهش تبیین فقهی سیاست توسعۀ عقل با نگاه تمدنی است. در این مقاله ابتدا با بررسی تاریخی نگاه فقیهان به عقل، در فقه و اصول فقه، تصویری از نگاه آنان به عقل ارائه شده است که در برخی موارد خلاف انتظار بود و سپس با تحلیل مفهوم عقل و آیات و روایات مربوط، عقل معناشناسی شده و نسبت آن با جنون و جهل بهدست آمده است و در نهایت با نگاه به ادلۀ نقلی و تحلیل آنها، مفهوم توسعۀ عقل و سیاست توسعۀ عقل تبیین شده و این سیاست بهعنوان یک سیاست کلان شرعی تثبیت گردیده و اجمالاً بر مسائل تمدنی، با نگاه به آرای امام خامنهای تطبیق شده است.
کلیدواژگان: عقل، سیاست توسعۀ عقل، فقه، تمدن، تمدن اسلامی.
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه. تصحیح صبحی صالح.
- ابنبابویه (شیخ صدوق)، ابوجعفر محمدبنعلى. ۱۴۰۶ق. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چ۲. قم: دار الشریف الرضی.
- ــــــــــ . ۱۳۶۲. الخصال. محقق: علىاکبر غفارى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- ابنشعبه حرانى، ابومحمد حسن. ۱۳۶۳. تحف العقول عن آل الرسول. چ۲. قم: دار النشر الإسلامی.
- برقی، ابوجعفر احمدبنمحمدبنخالد. 1371ق. المحاسن. چ۲. قم: دار الکتب الإسلامیۀ.
- بیانات مقام معظم رهبری. ۰۳/۰۲/۱۳۷۶. در دیدار نیروهای حاضر در مانور طریقالقدس. دسترسی در: http://khamenei.ir
- ــــــــــ . ۱۵/۱۰/۱۳۷۷. دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- ــــــــــ . ۱۴/۰۷/۱۳۷۹. در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزۀ علمیۀ قم در مدرسۀ فیضیه.
- ــــــــــ . ۱۲/۱۲/۱۳۸۰. در حرم حضرت علىبنموسى الرّضا در روز عید سعید غدیر خم.
- ــــــــــ . ۲۲/۰۲/۱۳۸۲. در دیدار اساتید دانشگاه شهید بهشتی.
- ــــــــــ . ۰۵/۱۲/۱۳۸۳. در دیدار جمعی از مهندسان.
- ــــــــــ . ۲۰/۰۸/۱۳۸۵. در دیدار مردم شاهرود.
- ــــــــــ . ۲۹/۰۴/۱۳۸۸. در سالروز عید سعید مبعث.
- ــــــــــ . ۰۹/۰۲/۱۳۹۲. در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی.
- ــــــــــ . ۱۴/۰۶/۱۳۹۲. در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری.
- ــــــــــ . ۰۸/۱۰/۱۳۹۴. در دیدار مسئولان نظام و مهمانان کنفرانس وحدت اسلامى.
- ــــــــــ . ۰۵/۰۲/۱۳۹۶. در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی.
- ــــــــــ . ۱۹/۱۰/۱۳۹۷. در دیدار مردم قم.
- ــــــــــ . ۰۱/۰۳/۱۳۹۸. در دیدار جمعی از دانشجویان.
- ــــــــــ . ۱۴/۰۱/۱۳۹۸. در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی.
- پوراحمدی، حسین. 1389. قدرت نرم و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. چ۲. قم: بوستان کتاب.
- حسنی، ابوالحسن. 1396. حکمت عقلانی وحیانی طبیعیات. چ۱. قم: مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفی.
- حمیری، ابوالعباس عبدالله بن جعفر. ۱413ق. قرب الاسناد، چ۱. قم: مؤسسة آل البيت.
- فی، برایان. 1383. پارادایمشناسی علوم انسانی. مترجم: مرتضی مردیها. چ۱. تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
- طوسى، محمد بن الحسن. 1414ق. الأمالي. چ۱. قم، دار الثقافة.
- کلینی، محمدبنیعقوب. 1365. الکافی. چ۴. تهران: دار الکتب الإسلامیۀ.
- نانسی، استیون. 1381. مقدمات سیاست. مترجم: هرمز همایونپور. تهران: نشر نی.
- نوذری فروسیه، محمد. 1384. «سقط جنین در حقوق اسلامی و فمینیسم». فصلنامۀ مطالعات راهبردی زنان. ش28. تابستان. ص۴۴ـ۸۲.