نقش سازمان‌دهی اطلاعات در تحقق تمدن اسلامی

محمدحسین علیخانی

دانشجوی دکترای مدیریت راهبردی دانش، دانشگاه عالی دفاع ملی. تهران. ایران.

حسن شیخ‌العراقین‌زاده

 نویسنده مسئول و مدیر گروه منطق و روش‌شناسی فرهنگستان علوم اسلامی. قم. ایران.

چکيده

سازمان‌دهی اطلاعات و ارائۀ خدمات علمی براساس آن، از ابزارهای مهم در نهاد تولید علم جهان است. پندار عمومی این است که سازمان‌دهی اطلاعات صرفاً سرعت و دقت دسترسی به اطلاعات موردنیاز جامعه را افزایش می‌دهد؛ اما بدون توجه به هستی‌شناسی و غایات خاص، نظام دادن به هیچ چیزی امکان‌پذیر نیست و درنتیجه، استفاده از سازمان‌دهی اطلاعات در انجام تحقیق، باعث جهت‌داری تولیدات نهاد علم می‌شود. جامعۀ ایران برای دستیابی به تمدن اسلامی و برآورده کردن اهداف انقلاب اسلامی خود نیازمند نظام‌مندی اطلاعات متناسب با این غایت است تا اطلاعات دینی را محور جریان تولید علم قرار دهد. این نوشتار با استفاده از روش اسنادی، به بررسی سیر تحولات سازمان‌دهی‌های نوین اطلاعات پرداخته و شاکلۀ استدلالی آن‌ها را بررسی می‌کند. سپس به کمک استدلال منطقی، نیازمندی‌های تحقق تمدن اسلامی در فضای مفهومی را بررسی کرده و پیشنهاد‌هایی برای ایجاد سازمان‌دهی اطلاعات متناسب با تحقق تمدن اسلامی ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: سازمان‌دهی اطلاعات، علم دینی، سازمان تولید علم، تمدن اسلامی.

1. آقابخشی، علی. 1386. نمایه‌سازی هم‌آرا: مفاهیم و روش‌ها. تهران: چاپار. ویراست سوم.
2. ابرامی، هوشنگ. 1383. شناختی از دانش‌شناسی. تهران: کتابدار. چاپ سوم.
3. ابراهیم‌زاده، صنم؛ حسینی بهشتی، ملوک‌السادات. 1395. «تغییر در مفاهیم دانش: نگاهی به ضرورت تکامل هستی‌شناسی‌ها». مطالعات دانش‌شناسی. شمارۀ 7: صص117ـ97.
4. اسونونیوس، الین. 1372. «پیش همارایی؛ آری یا نه؟». ترجمۀ علی مزینانی. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. اینترنتی دورۀ 4، شمارۀ 4. شمارۀ مسلسل 16: صص506ـ475.
5. بک‌ول، کی.جی.بی. 1381. «رانگاناتان، شیالی راماریتا». ترجمۀ مهدی داودی. دایرة‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. جلد اول. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران. نشانی اینترنتی: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki Pages/ رانگاناتان، شیالی راماریتا.aspط
6. بهمن‌آبادی، علیرضا. 1380. «کاربرد اصطلاح‌نامه در بازیابی اطلاعات». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. شمارۀ 46: صص103ـ77.
7. جهانبخش، عباس؛ شیخ‌العراقین، حسن. 1396. بازتعریف سازمان‌دهی تولید علم براساس نظریۀ علم دینی فرهنگستان علوم اسلامی قم. قم: چاپ داخلی فرهنگستان علوم اسلامی.
8. حسینی الهاشمی، سیدمنیرالدین. 1374. زمینۀ آشنایی با تعریف بانک توسعۀ اسلامی اطلاعات. جلسۀ 6. قم: فرهنگستان علوم اسلامی قم.
9. ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1377. زیرساخت روش تحقیق در علوم پزشکی. جلسۀ 7. قم: فرهنگستان علوم اسلامی قم.
10. حقیقی، محمود. 1381. «رده‌بندی ده‌دهی دیویی». دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. جلد اول. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. نشانی اینترنتی: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki Pages/ رده‌بندی ده‌دهی دیویی.aspx
11. حقیقی، محمود. 1377. «ملاحظاتی در باب رده‌بندی ده‌دهی دیویی و تحولات ویرایش‌های اخیر آن». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. شمارۀ 33: صص43ـ28.
12. حیاتی، زهیر؛ برهمند، نیلوفر؛ جوکار، طاهره. 1390. سازمان‌دهی مواد 4: با تأکید بر رده‌بندی کتابخانۀ کنگرۀ امریکا. تهران: دانشگاه پیام‌نور.
13. خاصه، علی‌اکبر. 1385. «سر عنوان‌های موضوعی ـ چهریزه‌ای FAST: گامی بلند در راستای تحقق اهداف طرح‌های ابرداده‌ای». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. دورۀ 9. شمارۀ 1. شماره مسلسل 33: صص94ـ83.
14. خامنه‌ای، سید علی. 1392. بیانات در دیدار با رئیس و اعضای شورای خبرگان رهبری. 14/6/1392. نشانی اینترنتی: http://farsi.khamenei.ir.
15. ـــــــــــ. 1379. بیانات در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزۀ علمیۀ قم در مدرسۀ فیضیه. 14/7/79. نشانی اینترنتی: http://farsi.khamenei.ir.
16. خندان، محمد. 1388. سیری فلسفی در سپهر اطلاعات. تهران: چاپار.
17. دورانت، ویل. 1387. تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ چهاردهم.
18. داودی، مهدی. 1370. «مقدمه‌ای بر جنبه‌های نظری رده‌بندی». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. شمارۀ 8. صص301ـ271.
19. ــــــــ. 1371. «تأثیر آرای فرانسیس بیکن و آگوست کنت بر رده‌بندی ده‌دهی دیویی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی. تهران. شمارۀ 6. صص101ـ96.
20. داورپناه، محمدرضا. 1384. «ضرورت‌های نوین بازنگری در ذخیره و بازیابی اطلاعات». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. دورۀ 8، شمارۀ 3. مسلسل 31: صص88ـ67.
21. دیویی، ملویل. 1381. خلاصه رده‌بندی ده‌دهی دیویی و نمایۀ نسبی. سید ابراهیم عمرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ دوم. ویراست دوازدهم.
22. راسل، برتراند. 1373. تاریخ فلسفۀ غرب. ترجمۀ نجف دریابندری. تهران: انتشارات کتاب پرواز.
23. رضوی، سید مهدی؛ شیخ‌العراقین، حسن. 1396. بررسی خصوصیات متمایزکنندۀ علم اسلامی از علم غربی و تأثیر آن در ساختار نظریات علمی. قم: چاپ داخلی فرهنگستان علوم اسلامی.
24. رضوی، سید مهدی؛ شیخ‌العراقین، حسن؛ صادقی، ابراهیم. 1397. درآمدی بر شبکۀ اسلامی تحقیقات. قم: چاپ داخلی فرهنگستان علوم اسلامی.
25. شرا، جس. 1382. «شالودۀ معرفت‌شناختی علم کتابداری». ترجمۀ رحمت‌الله فتاحی. کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. پیاپی 21. صص65ـ33.
26. شریف، عاطفه. 1387. «کاربرد هستی‌شناسی‌ها در مدیریت دانش». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. پیاپی 43. صص140ـ127.
27. ــــــــــــــ. 1385. «شناختی از روابط معنایی در هستی‌شناسی وب». اطلاع‌شناسی. تهران. پیاپی 14. صص84ـ65.
28. صفری، مهدی. 1383. «مدل‌سازی مفهومی در بازنمون رسمی دانش: شناختی از هستی‌شناسی در هوش مصنوعی و نظام‌های اطلاعاتی». اطلاع‌شناسی. تهران. شمارۀ 4. صص140ـ73.
29. صنعت‌جو، اعظم. 1384. «ضرورت بازنگری در ساختار اصطلاح‌نامه‌ها». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. پیاپی 64. صص92ـ79.
30. صنعت‌جو، اعظم؛ فتحیان، اکرم. 1390. «مقایسۀ کارآمدی اصطلاح‌نامه و هستی‌شناسی در بازیابی مفاهیم موضوعی؛ مطالعۀ موردی اصطلاح‌نامۀ اصفا». پژوهش‌های نظری و کاربردی در علم اطلاعات و دانش‌شناسی. مشهد. شمارۀ 2. صص156ـ135.
31. صنعت‌جو، اعظم؛ فتحیان، اکرم. 1391. «روش‌شناسی طراحی، ساخت و پیاده‌سازی هستی‌شناسی: رویکردها، زبان‌ها و ابزارها (مطالعۀ موردی طراحی هستی‌شناسی ASFAOnt در حوزۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی)». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. پیاپی 57. صص142ـ113.
32. عرب‌زاده، ابوالفضل. 1381. طرحی نو در نظام کتابداری. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33. علیمرادی، مصطفی. 1393. «نظام‌های سازمان‌دهی اطلاعات». قم: ره‌آورد نور. شمارۀ 47. صص9ـ2.
34. فتاحی رحمت‌الله. 1386. «از آرمان‌ها تا واقعیت: تحلیلی از مهم‌ترین چالش‌ها و رویکردهای سازمان‌دهی اطلاعات در عصر حاضر». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. شمارۀ 40. صص197ـ183.
35. فتاحی، رحمت‌الله. 1377. «برخی از زمینه‌های تأثیر فناوری نوین بر کار کتابخانه‌ها و کتابداران». کتابداری و اطلاع‌رسانی. مشهد. شمارۀ 4. صص64ـ49.
36. فدایی، غلامرضا. 1389. مقدمه‌ای بر هویت کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.
37. فرشاد، مهدی. 1362. نگرش سیستمی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
38. فیلیس، ریچموند. 1353. «معایب و محاسن رده‌بندی کتابخانۀ کنگره». ترجمۀ پوری سلطانی. نامۀ انجمن کتابداران ایران. تهران. شمارۀ 1. صص91ـ114.
39. گزنی، علی. 1380. «سازمان‌دهی اطلاعات در نظام‌های بازیابی اطلاعات». کتابداری و اطلاع‌رسانی. شمارۀ مسلسل 13. صص95ـ70.
40. گرولیه، اریک دو. 1371. «درونمای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی». پوری سلطانی. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. تهران. شمارۀ 12. صص293ـ273.
41. محمدنیا، مرتضی. 1386. «کتابخانه در بین‌النهرین باستان (سومریان، بابلیان و آشوریان)». قم: آینۀ پژوهش. شمارۀ 108. صص38ـ32.
42. محسن‌زاده، افسانه. 1381. «رده‌بندی کولن». دايرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. نشانی اینترنتی: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki Pages/ رده‌بندی کولن .aspx
43. مهریزی، مهدی؛ مصباح، مجتبی. 1389. «حکایت ذاتی در بوتۀ نقد». قم: معرفت فلسفی. شمارۀ 29. صص106ـ83.
44. نوذری، سودابه. 1381. «رده‌بندی کنگرۀ امریکا». دايرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. نشانی اینترنتی: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki Pages/ رده‌بندی کنگرۀ امریکا .aspx
45. هدایت، مرضیه. 1385. «سندپردازی». دايرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. نشانی اینترنتی: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki Pages/ سندپردازی .aspx
46. Anderson, James D. 2003. “Organiziation of Knowledge”; International Encyclopedia of Information and Library Science (Second edition): pp 471-490.