به گزارش روابط عمومی مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، در آغازین روزهای بهار 1390 جمعی از مراکز علمی کشور تصمیم گرفتند تا با هدف تولید علوم انسانی اسلامی، زمینه‌سازی برای گسترش نوآوری و نظریه‌پردازی در علوم انسانی با رویکرد اسلامی در ایران و خارج از کشور، جذب و هماهنگی دانشگاهیان علاقه‌مند به مطالعه روشمند در رشته تخصصی خود با رویکرد اسلامی، اهتمام به تضارب آرا و آزاداندیشی در قلمرو علوم انسانی با رویکرد اسلامی، زمینه‌سازی برای تولید اطلاعات و منابع در زمینه علوم انسانی اسلامی و تلاش برای فعال‌نمودن گروه‌های علمی مرتبط، کنگره‌ای را طراحی کنند که اکنون پنج دوره از آن با موفقیت برگزار شده است.
موفقیت‌های نخستین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در سال 1391 باعث شد تا همایش‌ها و کنگره‌های بسیاری در طول این سال‌ها با اسامی مشابه این کنگره طراحی و برگزار شود که مایه خوشحالی دست‌اندرکاران برگزاری کنگره‌های بین‌المللی علوم انسانی اسلامی شده است.
اکنون که فراخوان ششمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی منتشر شده است، نگاهی مروری خواهیم داشت بر آنچه که در این 5 دوره اتفاق افتاده است.
نگاه آماری به 5 دوره برگزاری کنگره
- تعداد کل افراد ارسال کننده مقاله به کنگره از ابتدا تاکنون: 2143 نفر
- تعداد کل چکیده و مقالات دریافتی: 2665 مقاله
- تعداد کل مقالات پذیرفته شده در پنج دوره کنگره: 530 مقاله
- تعداد کل داوران: بیش از 560 داور
- تعداد کل مهمانان خارجی شرکت کننده: 38 نفر
- تعداد کل نشست‌های علمی داخلی برگزار شده به غیر از کنگره: 41 نشست
- تعداد کل نشست‌های خارج از ایران (حضوری): 2 نشست (لبنان و افغانستان)
- تعداد کل مراکز همکار در دوره‌های مختلف: 50 مرکز
- اعضای شورای علمی و شورای سیاست‌گذاری کنگره پنجم: 32 نفر
- اعضای کمیته علمی کمیسیون‌های کنگره پنجم: 229 نفر
- تعداد کتب منتشرشده: 87 جلد
- تعداد مجلات منتشرشده در قالب چهار مجله: 57 شماره
کنگره اول
اولین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی 31 اردیبهشت ماه 1391 با حضور دانشگاه‌ها و مراکز حوزوی و اساتید و محققان برجسته برگزار شد. در دوره اول 636 چکیده و مقاله دریافت شد و 90 مقاله مورد تایید قرار گرفت.
چاپ مجموعه مقالات اولین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی
این مجموعه مقالات توسط انتشارات آفتاب توسعه در 5 جلد در اردیبهشت ماه 1394 منتشر شده است. مجلدات آن بر اساس کمیسیون‌های اصلی کنگره تفکیک شده است که عبارت‌اند از:
- مقالات کمیسیون فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، دو جلد شامل 30 مقاله
- مقالات کمیسیون «کاربردی سازی علوم انسانی اسلامی» شامل 19 مقاله
- مقالات کمیسیون «نظریه‌های ممتاز در علوم انسانی اسلامی» شامل 7 مقاله، مقالات کمیسیون «مدیریت تحول علوم انسانی» شامل 8 مقاله و «رویکردهای رایج به علوم انسانی اسلامی در جهان اسلام» شامل 5 مقاله در یک جلد کتاب
- مقالات کمیسیون «نقد علوم انسانی متداول» شامل 21 مقاله
مهمانان خارجی اولین کنگره
در کنگره اول بیش از 30 نفر از محققان و علاقمندان کشورهای مختلف مشارکت داشتند. اندیشمندانی از کشورهای کانادا، هند، فلسطین، ترکیه، مالزی، اندونزی، انگلستان و پاکستان. بخش بین المللی نخستین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی با حضور علامه آیت الله مصباح یزدی و صاحب نظران داخلی و خارجی در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد .
برخی از مهمانان اولین کنگره:
پروفسور منیر فاشه از فلسطین: منیر فاشه، دارای مدرک دکتری ریاضی از دانشگاه هاروارد است و به مدت ده سال هم در هاروارد رئیس دانشکده و استاد بوده است.
پروفسور راجو از هند: سی کی راجو فیزیکدان و ریاضیدان برجسته هندی است که در ساخت اولین ابر‌کامپیوتر هند به نام “Param” نقش بسیار مهمی ایفا کرده است، در حال حاضر به عنوان استاد ممتاز Inmantec در دهلی‌نو و نیز استاد مدعو دانشکدۀ ریاضیات در دانشگاه Sains مالزی به تدریس مشغول می‌باشد.
دکتر کلود آلوارز از هند: وی دکترای فلسفه خود را از دانشگاه Technische Hogeschool, Eindhoven واقع در هلند اخذ کرده است. در هند گستره فعالیتهای وی بسیار وسیع می‌باشد. ایشان بنیانگذار انتشارات Other India Bookstore، حامی محیط زیست، رئیس Goa Foundation و مدیر انجمن Organic Farming Association of India در طی 25 سال اخیر هستند.
مراسم افتتاحیه کنگره اول با سخنرانی آیت الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه و مراسم اختتامیه با سخنرانی علامه مصباح یزدی برگزار گردید.
کنگره دوم
این کنگره ۲۶ آبان ماه 1392 در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان صدا و سیما و اختتامیه آن 27 آبان ماه در بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا برگزار شد.
در کنگره دوم 542 چکیده و مقاله کامل دریافت شد که در نهایت 111 مقاله مورد پذیرش قرار گرفت.
چاپ مجموعه مقالات دومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی
در مجموع در کنگره دوم 111 عنوان مقاله پذیرفته شد که تمام این مقالات در کتاب مجموعه مقالات به چاپ رسیده است:
اقتصاد: 6 عنوان، تعلیم و تربیت: 5 عنوان، جامعه شناسی: 9 عنوان، علوم سیاسی: 7 عنوان، فقه و حقوق: 8 عنوان، فلسفه و روش: 4 عنوان، مدیریت: 14 عنوان، مدیریت تحول: 4 عنوان، روانشناسی: 25 عنوان و هنر و معماری: 29 عنوان.
مهمانان خارجی دومین کنگره
در کنگره دوم تعداد محدودتر و البته با کارنامه علمی پربارتری شرکت داشتند. کارنامه علمی و فکری برخی از مهمانان کنگره دوم:
- دکتر اسد زمان: پروفسور موسسه بین المللی اقتصاد اسلامی در دانشگاه بین المللی اسلامی اسلام آباد پاکستان است. وی دکترای اقتصاد و کارشناسی ارشد خود را در رشته آمار از دانشگاه اسنتنفورد آمریکا گرفته و در حال حاضر دانشیار حوزه اقتصاد است. مقاله ای با عنوان «یک مسیر (راه) اسلامی به زندگی بشری» ارائه داد.
- دکتر ماسودال چودری: دکتر چودری استاد تمام اقتصاد در دانشکده بازرگانی دانشگاه سلطان قابوس عمان است. وی به مدت 22 سال در دانشگاه کیپ برتون سیدنی و نوااسکوشیا کانادا تحصیل کرد و در حال حاضر مشغول ادامه تحقیقات پیشرفته خود در حوزه هایی است که مربوط به آموزش و پرورش است. «کاربرد آموزشی معرفت شناسی توحیدی در اقتصاد، امور مالی و سیستم های مطالعاتی اسلامی» عنوان مقاله ای است که او در دومین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی ارائه داد.
- دکتر رولاند پیچ: رولاند پیچ از نویسندگان و مترجمان حوزه فلسفه اسلامی است و در حال حاضر استاد فلسفه و مطالعات اسلامی در دانشگاه مونیخ آلمان است. وی در دانشگاههای اوکراین، ازبکستان و ایران درباره فلسفه، الهیات و مطالعات مذهبی سابقه ی تدریس دارد. قاله ای در خصوص «دکترین و نظریات رنه گنون و شیخ عبدالوحید یحیی در خصوص متافیزیک به عنوان پایه و اساس زندگی اسلامی» ارائه کرد.
- دکتر حسین هریانتو: حسین هریانتو جزومحققان عالی رتبه موسسه بین المللی صدرا است و در دانشگاه جاکارتا در اندونزی فلسفه تدریس می کند. «یک نظریه انتقادی بر زندگی غربی از طریق تحلیل معرفت شناسانه» موضوعی بود که در کنگره دوم در خصوص آن سخنرانی کردند.
- دکتر مظفر اقبال: مظفر اقبال، موسس و بنیانگذار مرکز اسلام و علم آلبرتا در کانادا است و صاحب 23 کتاب در حوزه علم، تمدن و اسلام است. ایشان از کارشناسان مشهور علم، اسلام، الهیات و علوم طبیعی است. «ارتباط تقریبا از بین رفته؛ ارتباطات میان رشته ای علوم طبیعی و انسانی» عنوان مقاله وی در کنگره دوم بود.
مراسم افتتاحیه کنگره دوم با حضور دکتر علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی و اختتامیه با سخنرانی آیت الله جوادی آملی در قم برگزار گردید.
کنگره سوم
برای کنگره سوم، 569 چکیده مقاله و 411 اصل مقاله به دبیرخانه رسیده که تعداد 92 مقاله آن در روز برگزاری کنگره در قالب 10 کمسیون تخصصی ارائه شد. در نهایت 97 مقاله علمی و تخصصی برای چاپ در کتاب کنگره تایید شد. مهم‌ترین ویژگی کنگره سوم در مقایسه با دو کنگره قبلی ارائه مقاله از سوی استادان صاحب نام است.
مهمانان خارجی کنگره سوم
نشست بین‌المللی سومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، در روز نهم آبان ماه 1394 در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما و با حضور اساتید و صاحب‌نظرانی از ایران و لبنان برگزار شد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر شیخ شفیق جرادی: حجت‌الاسلام دکتر شیخ شفیق جرادی رئیس موسسه پژوهشی «معهد المعارف الحکمیة للدراسات الدینیة والفلسفیة» لبنان می باشد.
دکتر احمد ماجد: دکتر احمد ماجد استادیار «معهد المعارف الحکمیة للدراسات الدینیة والفلسفیة» در لبنان است. ایشان در روز دهم (آبان) و در کمیسیون فلسفه و روش نیز مقاله‌ای با عنوان «مزایا العلوم الانسانیه الاسلامیه علی العلوم الانسانیه الغربیه و العلمانیه فی العالم الاسلامی» ارائه کردند.
مراسم افتتاحیه کنگره سوم با حضور دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی و مراسم اختتامیه با حضور مرجع عالیقدر حضرت آیت الله مکارم شیرازی برگزار گردید.
کنگره چهارم
برای کنگره چهارم، 486 چکیده مقاله و 371 اصل مقاله به دبیرخانه رسید که حدود 80 مقاله آن در روز برگزاری کنگره (دوم آبان ماه 1396) در قالب 10 کمسیون تخصصی ارائه شد. از این مقالات، 120 مقاله پذیرفته و در ده جلد منتشر شده است.
در چهارمین دوره کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی از چند تن از اندیشمندان و محققان برجسته جهان اسلام دعوت به عمل آمد تا در کنگره چهارم حضور یافته و آخرین دستاوردهای علمی خود را ارائه کنند اما جز دکتر مظفر اقبال اندیشمند پاکستانی مقیم کانادا، باقی این بزرگان امکان حضور در همایش را پیدا نکردند: دکتر نقوی محقق پاکستانی و حیدر باقر اندیشمند اندونزیایی در آخرین روزهای نزدیک به کنگره به دلیل برخی مشکلات و درگیری‌های علمی نتوانستند در همایش حضور پیدا کنند. دکتر اکرام اعظم متفکر پاکستانی به دلیل بیماری عذرخواهی کرد و اصل مقاله و ویدیوی سخنرانی‌اش را برای دبیرخانه ارسال کرد. دکتر جان میل بنک اندیشمند برجسته انگلیسی نیز که دارای تألیفات مشهور و مورد اقبالی در حوزه الهیات و نظرات اجتماعی است و ازجمله ناقدان جدی علوم انسانی سکولار به حساب می‌آید با اشتیاق اعلام کرد که در کنگره حضور خواهد داشت اما به دلیل مشکلات بین دو کشور ایران و انگلیس اجازه حضور در ایران را پیدا نکرد.
کنگره پنجم
پنجمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی را می‌توان نقطه‌ی اوج فعالیتهای دبیرخانه دائمی این کنگره دانست. کنگره پنجم به مراتب در سطحی بسیار فراتر از کنگره‌های گذشته برگزار شده است.
پیش‌نشست‌های پنجمین کنگره
اولین نشست هم‌اندیشی منتخبی از اساتید علوم انسانی اسلامی، تیرماه 1396 در مشهد مقدس برگزار شد. این نشست مقدمه‌ای برای برگزاری سلسله نشست‌های علمی اساتید منتخب در رشته‌های مختلف علوم انسانی اسلامی بود که پس از برگزاری کنگره چهارم با قوت و شکل و شمایل متفاوتی کار خود را آغاز کرد.
اقتصاد اسلامی با تأکید بر بانکداری اسلامی ـ بهمن ماه 1396
دومین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با موضوع «اقتصاد اسلامی با تأکید بر بانکداری اسلامی»، پنج‌شنبه 5 بهمن‌ماه 1396 در مشهد مقدس برگزار شد.
بدون شک نشست بانکداری اسلامی از جذاب‌ترین و داغ‌ترین موضوعات نشست‌های برگزارشده هم‌اندیشی کنگره است. اما نکته‌ی جالبی که در تمام نشست‌های برگزار شده از طرف اساتید حاضر در نشست عنوان شده آن است که ترکیب اعضای حاضر در این نشست‌ها و مباحث صورت‌گرفته اگر نگوییم بی‌نظیر، بلکه کم‌نظیر بوده است.
نسبت فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی ـ شهریورماه 1397
سومین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی پنج‌شنبه 15 شهریورماه 1397 برگزار شد.
نخستین هم‌اندیشی نخبگان جوان علوم انسانی اسلامی
این برنامه پنج‌شنبه 19 مهرماه 1397 در دانشگاه امام صادق(ع) و در قالب 5 کمیسیون علمی برگزار شد.
روانشناسی اسلامی ـ آذرماه 1397
این نشست چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی بود که پنج‌شنبه 29 آذرماه در مشهد مقدس برگزار شد.
کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره
در گیر و دار برگزاری نشست‌های علمی مشهد و جلسات نقد مقالات علمی اساتید در قم و تهران، دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی موفق به دریافت مجوز برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره از شورای عالی انقلاب فرهنگی شد و اولین کرسی ترویجی خود را با موضوع «تعین اجتماعی معرفت در قرآن» با ارائه‌ی حجت‌الاسلام دکتر حسین اژدری‌زاده، یکشنبه 30 دی ماه 1397 در دفتر دبیرخانه‌ی قم برگزار کرد.
کمیته دستگاهی برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره دبیرخانه دائمی کنگره، به مرور 5 کرسی دیگر را نیز در این مدت برگزار کرد که شامل موضوعاتی از معماری، مدیریت، اقتصاد و روانشناسی بود.
علوم سیاسی اسلامی ـ خرداد 1398
پنجمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی پنج‌شنبه 30 خرداد 1398 در مشهد مقدس برگزار شد.
سوالی که شاید به ذهن خیلی از شما رسیده باشد این است که آیا این نشست‌ها ادامه‌دار هم بوده‌اند؟ مگر با یک نشست می‌توان همه‌ی مشکلات آن حوزه‌ی دانشی را برطرف کرد؟ اول اینکه دست‌اندرکاران کنگره هیچ‌وقت چنین ادعایی نکرده‌اند و دوم اینکه این نشست‌ها در دانشگاه‌ها و مراکز علمی ادامه داشته است. از مهم‌ترین نشست‌های علمی بعد از برگزاری نشست اصلی در مشهد، نشست تبیین نظریه اعتباریات علامه طباطبایی (ره) و تداوم آن در علوم انسانی اسلامی است که در ادامه‌ی نشست فلسفه اسلامی مشهد و در تاریخ 7 شهریور 1398 در سازمان مرکزی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم برگزار شده است.
ششمین نشست: جامعه‌شناسی اسلامی با تأکید بر الگوی دینی مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و نقد الگوهای غربی ـ 11 مهرماه 1398
جدول برگزاری کنگره پنجم
| تاریخ | تهران | قم |
| یکشنبه 3 آذر | افتتاحیه (مرکز همایش‌های سازمان صداوسیما) | —- |
| دوشنبه 4 آذر | مدیریت تحول (دانشگاه عالی دفاع ملی)/ جامعه‌شناسی (مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا)/ الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت (دانشگاه امام صادق(ع)) | |
| سه‌شنبه 5 آذر | فلسفه و روش (سازمان مرکزی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم) | |
| چهارشنبه 6 آذر | اقتصاد (دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم)/ مدیریت (مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا)/ تعلیم و تربیت (دانشگاه شاهد)/ هنر و معماری (دانشگاه علم و صنعت ایران)/ فقه و حقوق (پژوهشگاه زیست فناوری جهاد کشاورزی) | روانشناسی(سازمان مرکزی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم)/ علوم سیاسی (دفتر تبلیغات اسلامی قم)/ فقه و حقوق (پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه) |
| پنج‌شنبه 7 آذر | —– | اختتامیه (مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)) |
سخنرانان مهمان افتتاحیه کنگره (3 آذرماه 1398): حضرت آیت‌الله رئیسی رئیس قوه قضائیه، دکتر حداد عادل رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، دکتر سورنا ستاری معاون علمی رئیس‌جمهور، حجت‌الاسلام دکتر سید سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، استاد حمید پارسانیا رئیس شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنده‌ی سومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی و دکتر مسعود درخشان، استاد اقتصاد و برنده‌ی دومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی.
سخنران مهمان اختتامیه کنگره (7 آذرماه 1398): حضرت آیت‌الله علامه مصباح یزدی
برای کنگره پنجم، 525 چکیده مقاله و 412 اصل مقاله به دبیرخانه رسید که 87 مقاله آن در طی سه روز برگزاری کمیسیون‌ها (4،5 و 6 آذرماه 1398) در قالب 11 کمسیون تخصصی ارائه شد. از این مقالات، 112 مقاله پذیرفته و در ده جلد منتشر خواهد شد.
مهمانان بین‌المللی کنگره پنجم علاوه بر اساتید و دانشجویان خارجی که به صورت مهمان در ایران مشغول به تحصیل هستند، دکتر عثمان باکار از کشور مالزی بود.
مطالعات نظری تمدن نوین اسلامی
هفتمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی پنج‌شنبه 3 بهمن‌ماه 1398 در مشهد مقدس برگزار شد که متأسفانه به دلیل شیوع بیماری کرونا، برگزاری سایر نشست‌ها متوقف مانده است.
جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی
اولین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به سه تن از صاحب نظران برجسته علمی به خاطر راهگشایی‌های اساسی آنان در قلمرو علوم انسانی اسلامی اعطا شد:
- نظریه‌ی آیت الله اعرافی در قلمرو «تعلیم و تربیت اسلامی»؛
- نظریه پروفسور چودری در قلمرو «مبانی معرفت‌شناختی اقتصاد اسلامی و استلزامات آن»؛
- نظریه استاد موسویان در قلمرو «بانکداری اسلامی».
دومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به سه تن از صاحب نظران برجسته علمی به خاطر راهگشایی‌های اساسی آنان در قلمرو علوم انسانی اسلامی اعطا شد:
- آیت الله علیدوست، به خاطر نظریه پردازی فقیهانه در قلمرو نسبت فقه و عقل، عرف و مصلحت؛
- دکتر مسعود درخشان، به خاطر پیشتازی در نظریه پردازی اقتصاد اسلامی و شاگرد پروری؛
- دکتر عباس میرآخور، به خاطر نظریه پردازی در قلمرو مالی و بانکداری اسلامی.
سومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به سه تن از صاحب نظران برجسته علمی به خاطر راهگشایی‌های اساسی آنان در قلمرو علوم انسانی اسلامی اعطا شد:
- حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، به خاطر نظریه پردازی در حوزه‌ی فلسفه علوم اجتماعی؛
- دکتر حسن سبحانی، به خاطر نظریه پردازی در حوزه‌ی اقتصاد اسلامی؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، به خاطر نظریه پردازی در حوزه‌ی فلسفه علوم انسانی اسلامی.
- تقدیر و لوح سپاس: استاد طه عبدالرحمن از کشور مراکش به خاطر ارائه دیدگاه‌های ممتاز و تحول‌آفرین در عرصه معناشناختی و فلسفه زبان و برقراری ارتباط بین این حوزه و اندیشه سیاسی اسلام که به تثبیت تفکر علوم انسانیِ اسلامی در جهان اسلام منجر شده است.
چهارمین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به دو تن از صاحب نظران برجسته علمی به خاطر راهگشایی‌های اساسی آنان در قلمرو علوم انسانی اسلامی اعطا شد:
- آیت الله آقای علی اکبر رشاد در رشته فلسفه و روش شناسی علوم انسانیِ اسلامی؛
- حجت الاسلام والمسلمین آقای سید حسین میرمعزی در رشته اقتصاد اسلامی؛
- تقدیر و لوح سپاس: استاد عثمان باکار از کشور مالزی به خاطر تألیف آثار علمی ارزشمند و ارائه دیدگاه‌های ممتاز و اثرگذار در عرصه فلسفه علم دینی، و همچنین کوشش‌های وسیع در جهت بسط و تعمیق گفتمان علوم انسانیِ اسلامی در جهان اسلام.
