تقی پارسامهر
دکترای آینده پژوهی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی ره، قزوین، ایران.
چکیده
امروزه، جامعۀ ایرانی انواع مخاطرات، تنش‌‌‌‌‌ها، حتی بحران‌‌‌‌‌های کم‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌ای را در حوزه‌‌‌‌‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، زیست‌‌‌‌‌محیطی و … تجربه می‌‌‌‌‌کند. به نظر میرسد با گذشت زمان، مخاطرات و بحران‌‌‌‌‌های تازه‌‌‌‌‌تری ظهور می‌‌‌‌‌کنند و ثبات و پایداری جوامع را در معرض فروپاشی قرار می‌‌‌‌‌دهند. یعنی در جهان آینده، گویا هیچ جامعه و تمدنی نمی‌‌‌‌‌تواند در برج و بارویی، دور از شوک‌‌‌‌‌ها و ضربات سهمگین عدم‌‌‌‌‌قطعیت‌‌‌‌‌ها، آسودگی وآرام یابد.
شاید بتوان، در ارتباط با تمدن اسلامی آینده، چهار حوزۀ تمدنی شامل ایران، عربستان سعودی، مصر و ترکیه را پیش‌‌‌‌‌ران‌‌‌‌‌های مهم تمدنی در نظر گرفت. یعنی این چهار حوزه، بیش از بقیه، ادعای تمدنی دارند. در این میان، ایران اسلامی انقلاب اسلامی را به پیروزی رساند، توانست حکومت و دولت اسلامی تشکیل دهد و در صدد شکل‌‌‌‌‌دهی به امتداد این کلیت اسلامی، یعنی پی‌‌‌‌‌ریزی جامعه و اعتلای تمدن اسلامی، است. به نظر میرسد توفیق در امر پی‌‌‌‌‌ریزی جامعه و تمدن اسلامی در برقراری نسبت مطلوب تمدن با پایداری جامعه در افق بلندمدت است، چراکه تمدن امری بلندمدت است.
تاب‌‌‌‌‌آورسازی رویکردی است انضمامی، با توجه به واقعیت شرایط جامعۀ ایرانی، برای ریل‌‌‌‌‌گذاری جامعۀ اسلامی ایرانی به سوی ایجاد جامعۀ پایدار. تاب‌‌‌‌‌آوری واسطه‌‌‌‌‌ای است برای گذار به جامعه‌‌‌‌‌ای پایدار و جامعۀ پایدار زمینه‌‌‌‌‌ساز آیندۀ تمدنی است در قالب ظهور یا تقویت تمدن اسلامی که ظهور آن قبلاً رخ داده است و حالا باید اعتلا یابد. خط‌‌‌‌‌مشی‌‌‌‌‌های تاب‌‌‌‌‌آورسازی جامعۀ ایرانی ـ اسلامی را به سمت مراقبت از قابلیت‌‌‌‌‌های راهبردی، در مواجهه با عدم‌‌‌‌‌قطعیت‌‌‌‌‌های آینده و بازیابی سریع پس از تأثیرگذاری شوک‌‌‌‌‌ها و مخاطرات راهبردی، سوق می‌‌‌‌دهد. حفظ قابلیت‌‌‌‌‌های راهبردی، در فرازوفرود عدم‌‌‌‌‌قطعیت‌‌‌‌‌ها، زمینه را برای پایداری و ظهور تمدن نوین آماده می‌‌‌‌سازد. از این دیدگاه، لوازم تمدنی امری ضروری و حیاتی است، چراکه هیچ تمدنی از هیچ آغاز نمی‌‌‌‌شود، بلکه تمدن‌‌‌‌‌ها به قابلیت‌‌‌‌‌های انباشته‌‌‌‌‌شده و تاریخی خود متکی‌‌‌‌‌اند. بر فراز این انباشتگی تاریخی از قابلیت‌‌‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌‌‌ها، امکان رویش‌‌‌‌‌های نوین میسر می‌‌‌‌شود. مفروض اساسی این تحقیق این است که تمدن نوین از آسمان انتزاع و خلاء نازل نخواهد شد، بلکه تمدن نوین آینده در فراگردهای تاریخی و اجتماعی جامعه به تکوین و ظهور میرسد. بنابراین، با افزایش تاب‌‌‌‌‌آوری جامعۀ ایرانی و غلبه بر عدم‌‌‌‌‌قطعیت‌‌‌‌‌های آینده، ازطریق واکنش و بازیابی مناسب، قابلیت‌‌‌‌‌های امکانی برای پایداری بلندمدت و سپس ظهور تمدن نوین یا اعتلای آن مهیا می‌‌‌‌شود. در این تحقیق، از روش توصیفی-تحلیلی و مصاحبه با نخبگان استفاده شده است. آینده‌‌‌‌‌پردازان تمدنی و خط‌‌‌‌‌مشی‌‌‌‌‌اندیشان کلان می‌‌‌‌توانند از یافته‌‌‌‌‌های این مقاله استفاده کنند.
کلیدواژه‌ها: شوک‌‌‌‌‌های آینده، واکنش و بازیابی، خط‌‌‌‌‌مشی‌‌‌‌‌های انطباقی، تاب‌‌‌‌‌آوری جامعه، پایدارسازی بلندمدت، تکوین تمدنی.
- قرآن کریم.
- ابن خلدون. 1366. مقدمۀ ابن خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- پارسامهر، تقی؛ قاسمی، حاکم؛ پورعزت، علی اصغر. 1396. «تحلیل گفتمان و ترسیم سناریوهای آینده تمدنی» در مجموعهمقالات نخستین هفته علمی تمدن نوین اسلامی. جلد پنجم. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه. شرکت چاپ و انتشارات.
- پیغامی، عادل؛ منصوری، سمانه. 1395. «برنامه‌‌‌‌‌ریزی رفاه اجتماعی تاب‌‌‌‌‌آور، دلالت‌‌‌‌‌های راهبردی واعتباربخشی یک مدل ترکیبی برای اقتصاد مقاومتی». اندیشۀ مدیریت راهبردی. شمارۀ دوم. پاییز و زمستان.
- توین بی.، آرنولد. 1376. بررسی تاریخ تمدن. ترجمۀ محمد حسین آریا. تهران: امیرکبیر.
- خزایی، حسین؛ عیوضی، الهه. 1396. «مبانی آینده‌‌‌‌‌پژوهی تمدن نوین اسلامی». مجموعهمقالات نخستین هفتۀ علمی تمدن نوین اسلامی. جلد پنجم. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه. شرکت چاپ و انتشارات.
- دورانت، ویلیام جیمز. 1356. تاریخ تمدن. تهران: بی‌‌‌‌‌جا.
- روح‌‌‌‌‌الامینی، محمود. 1377. زمینۀ فرهنگ‌‌‌‌‌شناسی: تألیفی در انسان‌‌‌‌‌شناسی فرهنگی و مردم‌‌‌‌‌شناسی. تهران: ناشر عطار.
- شریعتی، علی. 1359. تاریخ تمدن. تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه‌‌‌‌‌آثار دکتر شریعتی.
- لوکاس، هنری.1367. تاریخ تمدن. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران: کیهان.
- هانتینگتون، ساموئل. 1378. برخورد تمدن‌‌‌‌‌ها و بازسازی نظم جهانی. ترجمۀ محمدعلی حمیدرفیعی. تهران: دفتر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فرهنگی.
- Aldrich, D. P. Meyer, M M. A. 2014. “Social Capital capital and Community community Resilienceresilience“. American Behavioral Scientist. SAGE. 59 (2). PP 254-269.
- Anderies, J. M., Janssen, M. A., & Ostrom, E. 2004. “A framework to analyze the robustness of social-ecological systems from an institutional perspective“. Ecology and Society. 9 (1), 18.
- Berkes, F. & Folke, C. (Eds.). 1998. Linking social and ecological systems: Management practices and social mechanisms for building resilience. New York: Cambridge University Press.
- ـــــــــــــــــــــــــــ. 2002. “Back to the future: Ecosystem dynamics and local knowledge“. In Panarchy: understanding transformations in human and natural systems. H. Gunderson and C. S. Holling (Eds.). Island press.
- Bernier, Q, Bernier. Meinzen-Dick, R. & Meinzen-Dick. 2014. Resilience and social capital. IFPRI.
- Brock, W. A., Mäler, K. G., & Perrings, C. 2002. Resilience and sustainability: The economic analysis of nonlinear systems. In L. H. Gunderson and C. S. Holling (Eds.), Panarchy: Understanding transformations in systems of humans and nature. Washington, D.C.: Island Press.
- Gylfason, Thorvaldur; Holmströmm, Bengt; Korkman, Sixten; Söderström, Hans Tson & Vihriälä, Vesa. 2010. “Nordics in Global Crisis. Vulnerability and resilience“. ETLAB.
- Hall, R. 2014. “Adaptive governance policy for Societal Resilience and community Empowerment“. Journal of US-china China Public Administration. DAVID Publishing. 11 (12). PP 949-959.
- Hallegatte, Stephane. “Economic resilience: definition and measurement“. The World Bank Policy Research Working Paper 6852, Climate Change Group. Office of the Chief Economist.
- surprise and global change“. In Sustainable development of the biospher.W. C. Clark and R. E. Munn (Eds.). PP. 292-317. London: Cambridge University Press.
- ـــــــــــــــــــ. 1973. “Resilience and stability of ecological systems“. Annual review of ecology and systematics. 4 (1). PP 1-23.
- North, D. С. (1991). Institutions STÖR. The Journal of Economic Perspectives, 5 (1), 97-112.
- . Ostrom, E. 2009. “A general framework for analyzing sustainability of social-ecological systems”. Science. 325 (5939). PP 419-422.
- Perrings, C. A. 2006. Resilience and sustainable development. Environment and Development Economics.