کوثر قاسمی
دانشجوی دکتری علوم قران و حدیث، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
چکیده
امت، ابرنظام مناسبات انسانی در قرآن کریم و فراتمدنی بینظیر است. با این حال در آیۀ 120 سورۀ نحل، حضرت ابراهیم(ع) به تنهایی امت نامیده شده است. ظرفیت امت در قالب های «یک فرد» و «نظام انسانی»، این سؤال را به ذهن می آورد که یک انسان چگونه میتواند در قالب یک امت نقشآفرینی کند؟ بدین منظور و برای استخراج ویژگیهای امتی حضرت ابراهیم(ع)، تفاسیر فریقین دربارۀ آیات 12۰ تا 12۳ سورۀ نحل بهروش تطبیقی بررسی شدند. امت در قرآن کریم در دو سطح «نظام امتی» و «فرد امتی» معرفی شده است. از میان همۀ ویژگیهای حضرت ابراهیم(ع)، «ملت حنیف ابراهیمی» ویژگی منحصربهفرد حضرت ابراهیم(ع) است که بهنظر میرسد در کنار ویژگیهایی نظیر «قَانِتاً لِلَّه»، «لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِين» و «شاكِراً لِأَنْعُمِه» ایشان را به مقام امت رسانده است. ملت حنیف ابراهیمی، خاستگاه عقلانی نظام فراتمدنی امت است که مرزهای زمانی، مکانی و نژادی را درهم نوردیده و همۀ انسانهای حقگرای عالم در هر زمان و مکان و با هر دین الهی را دربرمیگیرد. ازسویدیگر گسترۀ عظیم وجود ابراهیم(ع) در قالب امت، با ارتباط میان مَنهای علوی انسانها، قلبهای انسانهای حقگرای عالم را بهسوی امت سوق میدهد.
کلیدواژگان: قرآن کریم، امت، ابراهیم(ع)، من علوی، من سفلی.
- قرآن کریم.
- آلوسی، سیدمحمد. 1415ق. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمية.
- ابندرید، محمدبنالحسن. 1988م. جمهرة اللغة. بیروت: دار العلم للملایین.
- احمدی، ظهیر. ۱۳۸۸. «مفهومشناسی امت در قرآن و اجتماع». پژوهشنامۀ علوم و معارف قرآن کریم. سال اول. ش2. بهار. ص۴۷ـ۶۸.
- بابایی، حبیبالله. 1394. کاوشهای نظری در الهیات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- سید قطب، ابنابراهیم شاذلی. 1412ق. فی ظلال القرآن. بیروت ـ قاهره: دار الشروق.
- خامنه ای، سید علی. 17/06/1360. در جمع اعضای شورای مرکزی حزب جمهوری (دستاورد شهادتها). http://www.imam-khomeini.ir
- طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1417ق. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- فخر رازی، محمدبنعمر. 1420ق. التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- فتاحی زاده، فتحیه و قاسمی، کوثر و بابایی، حبیب الله. 1398. «امت، فراتر از تمدن در آینة قرآن». نقد و نظر. دوره24. ش95. مهر. ص54-31.
- فراهیدی، خلیلبناحمد. 1409ق. کتاب العین. قم: نشر هجرت.
- قرائتی، محسن. 1383. تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- قرشی، علیاکبر. 1371. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
- مرتضیزبیدی، محمدبنمحمد. 1414ق. تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
- مصطفوی، حسن. 1430ق. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بیروت ـ قاهره ـ لندن: دار الکتب العلمية.
- مصلاییپور، عباس و ایوب پروینی. ۱۳۹۶. «بررسی تطبیقی مفهوم امت با تکیه بر آرای تفسیری مفسران». مطالعات تفسیری. س۸. ش ص۹۱ـ۱۰۴.
- مطهری، مرتضی. 1392. انسانشناسی قرآن. تهران: صدرا.
- مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامية.