یونس نوربخش
دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
سیده فاطمه نعمتی
دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
مقالة حاضر پژوهشی با رویکرد مطالعة ظرفیت‌های توسعة فضای مجازی در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی است که با هدف بررسی رابطة فناوری ارتباطات و فضای مجازی با تمدن‌سازی اسلامی در جهان اسلام از منظر کارشناسان و متخصصان فضای مجازی انجام شده است. توسعه و گسترش فضای مجازی در جوامع اسلامی و آسیب‌های ناشی از آن، در کنار وابستگی مردم به استفاده از این فناوری، نشان می‌دهد که نمی‌توان آیندة تمدنیِ بدون وجود فضای مجازی را متصور بود. از آن جهت که تا کنون چنین مطالعه‌ای انجام نشده است و نیاز به تولید علم در این موضوع وجود دارد، نگاه اکتشافی بر پژوهش حاکم است و ترکیبی از روش‌های کیفی برای دستیابی به نتایج متقن استفاده شد. مصاحبه با متخصصان فضای مجازی، تجمیع نظرات، تدوین پرسش‌نامة اولویت‌سنجی و دریافت اولویت‌های توسعه بر اساس سه دورة زمانی و نیاز‌های کشور‌های اسلامی، روندی است که مقالة حاضر دنبال کرده است. یازده مؤلفة مهم استخراج شد و در نهایت نشان داد که متناسب با دوره‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، شکل توسعة ظرفیت‌های فضای مجازی برای تحقق تمدن اسلامی متفاوت خواهد بود.
کلیدواژگان: فضای مجازی، تمدن نوین اسلامی، فلسفة فناوری، فرهنگ، اینترنت.
- آقایی، سیدداوود، سیدسعید صادقی و داریوش هادی. 1391. «واکاوی نقش اینترنت و رسانه‌های اجتماعی جدید در تحولات منطقة خاورمیانه و شمال آفریقا (اطلاع‌رسانی، سازمان‌دهی و گسترش سریع تحولات)». روابط خارجی. س4. ش2. تابستان. ص34-7.
- احمدي‌پور زهرا، حسن جعفرزاده و بويه چمران. 1396. «نقش راهبرد رسانه‌ای در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوين اجتماعي در خاورميانة عربي و شمال آفريقا، از منظر ژئوپليتيک عمومي». جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام. دورة 5. ش10. فروردین. ص24-1.
- استراوس، آنسلم و جولیت کوربین. 1385. اصول روش تحقیق کیفی: نظریة مبنایی، رویّه و شیوه‌ها. مترجم: بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه انسانی و مطالعات فرهنگی.
- اسمعیلی، عبدالکریم و علیرضا کیقبادی. 1398. «تأثیر متقابل فرهنگ و فناوری در ایجاد سازمان‌های آینده‌ساز با تأکید بر تمدن نوین اسلامی». همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دورة 4.
- اشكواري، محمدجعفر و سيده‌زهرا موسوي. 1394. «عوامل و زمینه‌های احيای تمدن اسلامي در گفتار رهبر معظم انقلاب». همايش ملي تمدن نوين اسلامي. دورة 1.
- التیامی‌نیا، رضا، محمودرضا علیمی و علی حسینی. 1392. «بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در تحولات سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا». فصلنامة دانش سياسي و بين‌الملل. س2. ش2. تابستان. ص98-75.
- جهان‌بین، فرزاد و فرشته میرحسینی. 1396. «بررسي و مقايسة مؤلفه‌های تمدني ميان چهار كشور جمهوري اسلامي ايران، عربستان، تركيه، مالزي». مطالعات سياسي جهان اسلام. دوره6. ش2. پیاپی22. شهریور. ص92-61.
- علمداری، علی. 1398. «بایسته‌های قانون‌گذاری در فضای سایبر در پرتو افق تمدن نوین اسلامی». همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دورة 4.
- فتحی، محمدجواد و زهره قدبیگی. 1396. «مطالعة تطبیقی تمدن نوین اسلامی و تمدن اسلامی: اشتراکات و افتراقات». همایش ملی تمدن نوین اسلامی. دورة 3.
- قنبریان، پیمان. 1397. «واکاوی نقش دانشگاه در پرورش تفکر انتقادی و جایگاه آن در عرصة تهاجم فرهنگی تمدن نوین اسلامی». همایش تمدن نوین اسلامی. دورة 3.
- كاستلز، امانوئل. 1380. عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ؛ ظهور جامعة شبكه‌اي. مترجم: احد عليقليان و افشين خاكباز. تهران: طرح نو.
- مقام معظم رهبری. 23/07/1391. بیانات در دیدار جوانان خراسان شمالی؛
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252
- مینایی‌پور، مرضیه. ۱۳۹۷. «خطر پیشرفت علم و فناوری در آیندة جهان اسلام و ایران و بررسی آسیب‌ها و تهدیدی‌ها آن برای انسان و جامعه». پانزدهمین همایش پژوهش‌های نوین در علوم و فناوری.
- نجفي، نرگس. 1383. تخمين تابع تقاضاي اينترنت خانوار‌ها در شهر تهران. پايان‌نامة كارشناسي ارشد علوم اقتصادي. دانشگاه تربيت مدرس.
- نصر، سیدحسین. 1392. اسلام، علم، مسلمانان و فناوری. مترجمان: مهدی کفایی و حسین کرمی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نوربخش، یونس. روح‌الله حسینی و محمد سمیعی. 1398. بازنمایی انقلاب‌های عربی در نشریات سیاسی و مشهور غرب. چ2. تهران: دانشگاه تهران.
- هايم، مايكل. 1390. متافيزيك واقعيت مجازي. مترجم: سروناز تربتي. تهران: رخداد نو.
- هراتی، محمدجواد و سیدمحمدجواد قربی. 1397. «حیات طیبه به‌مثابة غایت تمدن نوین اسلامی». همایش تمدن نوین اسلامی. دورة 3.
- یوسف‌پور، احمد. 1397. «بررسی هژمونیک فضای مجازی و تأثیر آن در اسلام‌هراسی». همایش تمدن نوین اسلامی. دورة 3.
- Targowski, Andrew. 2014. “Virtual Civilization in the 21st Century“. Books by WMU Authors from 2014-15.