مؤلفه‏های زمینه‏ای (محتوایی) تمدن سازی اسلامی

محمد خورشیدی

دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی فرهنگی دانشگاه عالی دفاع ملی.

همایون همتی

عضو هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی.

چکیده

بقاء ارزش‏های اسلامی در قالب حکومت‏های دینی و به ثمر رسیدن حرکت جنبش‏ها و نهضت‏های اسلامی به ویژه در ابعاد جریان بیداری اسلامی با هدف غلبه بر حاکمیت تمدنی غرب، نیازمند حرکت به سمت ساخت تمدن نوین اسلامی است. برای نیل بدین مهم، تمییز مؤلفه‏های زمینه‏ای (محتوایی) تمدن سازی اسلامی ضروری بوده که در این تحقیق با رویکردی اکتشافی و آمیخته، در بخش کیفی بررسی ادبیات نظری با استفاده از تکنیک فیش برداری صورت پذیرفته و ضمن بهره‏گیری از روش تحلیل محتوای کیفی عرفی پس از انجام مصاحبه با 12 تن از خبرگان در بخش کمی تحقیق نیز اهم مؤلفه‏های زمینه‏ای تمدن سازی اسلامی با عناوین؛ ایمان و خداباوری، آموزه‏های اسلامی مبتنی بر قرآن و سنت، ابدیت و معادباوری، عقلانیت دینی، باورهای اخلاقی، جنبش نرم‏افزاری در علم، فقه تمدن ساز و تحول در علوم انسانی از طریق تهیه پرسشنامه و پیمایش خبرگی میان 50 نفر از جامعه آماری به کمک فنون آمار استنباطی مانند آزمون تی‏ یک نمونه، آزمون تحلیل عاملی و آزمون فریدمن با بهره‏گیری از نرم افزارSpss مورد اعتبار سنجی و اولویت‏بندی قرار گرفته‏ است.

کلیدواژه‌ها: تمدن، تمدن اسلامی، تمدن سازی اسلامی، تمدن نوین اسلامی، بعد زمینه‏ای (محتوایی).

1. قرآن کریم.
2. بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) قابل دسترس در سایت khamenei.ir
3. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، 1408ه، مقدمه ابن خلدون، بیروت:داراحیاءالتراث العربی.
4. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم، 1997م، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
5. آشوری، داریوش، 1381، تعریف‏ها و مفهوم فرهنگ، چاپ دوم، تهران: آگاه.
6. ایمان، محمدتقی، نوشادی، محمودرضا، 1390، «تحلیل محتوای کیفی»، مجله پژوهش، شماره2.
7. بابایی، حبیب الله، 1393، کاوش‏های نظری در الهیات و تمدن، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
8. برزویی، محمدرضا، 1394، ظرفیت شناسی رویکردهای فکری، فرهنگی آموزه مهدویت پس از انقلاب در تحقق تمدن اسلامی، قم: دانشگاه دانشگاه باقرالعلوم†.
9. پارسانیا، حمید، 1395، روش‏شناسی انتقادی حکمت صدرایی، تهران: کتاب فردا.
10. پهلوان ، چنگيز، ١٣٨٨، فرهنگ و تمدن، تهران: ني .
11. توین بی، آرنولد، 1376، بررسی تاریخ تمدن، ترجمه: محمد حسن آریا، تهران: امیر کبیر.
12. جمالی، مصطفی، 1392، جریان‏شناسی فکری در مهندسی تمدن اسلامی، چاپ سوم، قم: تمدن نوین.
13. جمعی از نویسندگان (بابایی، حبیب الله، کرمی قهی، محمدتقی، رهدار، احمد و خراسانی، رضا)، 1388، جستاری نظری در باب تمدن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
14. جهان‏بین، فرزاد، معینی‏پور، مسعود، 1393، «فرایند تحقق تمدن اسلامی از منظر آیت‌الله خامنه‏ای»، مجله مطالعات انقلاب اسلامی، شماره39.
15. جوادی آملی، عبدالله، 1389، ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره)، جلد دوم، چاپ ششم، قم: اسراء.
16. جوادي آملي، عبدالله،1380، دين‌شناسي، قم: مرکز نشر اسراء.
17. حسینی، سید محمد عارف، 1381، رویارویی تمدن اسلامی و مدرنیته، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
18. حکیمی، محمدرضا، 1383الف، بیدارگران اقالیم قبله، چاپ چهارم، تهران: دلیل ما.
19. خاری آرانی، مجید، علی اکبر زاده آرانی، زهرا، 1394، «مبانی و مؤلفه‏های تمدن نوین اسلامی با تأکید بر اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
20. خاکرند، شکرالله، 1390، سیر تمدن اسلامی، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
21. خاکرند، شکرالله، منتظرالقائم، اصغر، چلونگر، محمدعلی، 1386، «پیامبر اسلامˆ و جهان‌بینی تمدن‌ساز دینی»، مجله اندیشه دینی، شماره22.
22. دهخدا، علی اکبر، 1377، لغت‏نامه دهخدا، ج5، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
23. دیبایی صابر، محسن، 1397، «تبیین مؤلفه‏های تمدن نوین اسلامی مورد نظر مقام معظم رهبری و تحلیل جایگاه آن در اسناد بالادستی آموزش و پرورش ایران»، مجموعه مقالات سومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی، جلد اول، تهران: دانشگاه شاهد.
24. رحیم‏پور ازغدی، حسن، 1378، عقلانیت (مباحثی در جامعه‏شناسی توسعه)، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
25. رحیمی، غلامحسین، 1393، «سنت علمی در تمدن اسلامی»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره14.
26. رهدار، احمد، 1392، رویکردهای مطالعات تمدنی در اسلام، مندرج در تمدن‏سازی نوین اسلامی (مبانی اندیشه‏ای و رویکردها)، سلسله نشست‏های حوزه تمدن اسلامی، تهران: مرکز مطالعات راهبردی ژرفا.
27. رهدار، احمد، 1394، ظرفیت‏های سیاسی جهان اسلام برای تمدن نوین اسلامی، چکیده نخستین هفته علمی تمدن نوین اسلامی.
28. زنگویی، اسدالله، نبی زاده بابکی، محمد، صالحی، محمدحسین، 1394، «آسیب‌شناسی، موانع و چالش‏ها در تحقق تمدن نوین اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
29. زیدان، جرجی، 1386، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، چاپ دوازدهم، تهران: امیرکبیر.
30. سریع القلم، محمود، 1373، «قواعد تمدن سازی و آینده تمدن اسلامی، گزارش از کنفرانس فرهنگ و تمدن اسلامی»، نشریه نامه فرهنگ مجله مطالعات خاورمیانه، شماره3.
31. سعدی، حسن علی، 1394، فقه و تمدن سازی (ولایت فقیه و مدینه انتظار)، مشرق موعود، شماره34.
32. سمیعی اصفهانی، علیرضا، 1395، «ریشه‏یابی و چالش نسبت جهانی سازی با تمدن اسلامی»، مندرج در: تمدن پژوهی: مطالعات مفهومی تمدن اسلامی، تهران: جامعه‌شناسان.
33. شجاعی، هادی، 1394، «ظرفیت‏های فرهنگ سیاسی تشیع در برسازی تمدن نوین اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
34. صادقی خرم دشتی، وحیده، 1394، «علم اهرم تحقق تمدن نوین اسلامی»، مندرج در: مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
35. طاهرزاده، اصغر، 1389، تمدن‏زایی شیعه، اصفهان: گروه فرهنگی المیزان، چاپ پردیس معنوی.
36. عرفان، امیرمحسن، 1393، نقش باورداشت آموزه مهدویت در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: معارف.
37. عقاد، عباس محمود، 1371، تفکر از دیدگاه اسلام، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
38. عندلیب، حسین، سیاحت اسفندیاری، عابدین، 1394، «جایگاه مبانی و عناصر فقه تمدن ساز در مواجهه با جهانی سازی»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی نقش مدیریت انقلاب اسلامی در هندسه قدرت نظام جهانی (مدیریت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، امنیت، حسابداری)، قابل دسترس در سایت civilica.com.
39. غفاری هشجین، زاهد و خاکی، حسن ناصر، 1394، «مؤلفه‏ها و راهبردهای تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن گرایان»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
40. غلامی، رضا، 1383، دین و دنیای متجدد، تهران: نشاط.
41. غلامی، رضا، 1396، فلسفه تمدن نوین اسلامی، تهران: سوره مهر.
42. فرمهینی فراهانی، محسن، 1394، «الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
43. فیروزآبادی، سیدحسن، 1394: تمدن، تدین و موعودگرایی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
44. کشاورز ترک، عین الله، تسنیمی، مجتبی، 1397، «مؤلفه‏ها و پیشران‏های آینده‏نگاری تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر امام خمینیŠ»، مجموعه مقالات سومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی، ج1، تهران: دانشگاه شاهد.
45. گارودی، روژه، نتایج مارکسیسم، آینده اسلام و غرب، وضعیت فرهنگ و هنر در غرب، ارتباط فقه و شریعت و تمدن اسلام و ایران، خبر آنلاین،18/4/1391، قابل دسترس در سایت khabaronline.ir.
46. گلی زواره، غلامرضا، 1389، جغرافیای جهان اسلام: آشنایی با کشورهای اسلامی و قلمرو اقلیت‏های مسلمان، چاپ دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
47. لوبون، گوستاو،1334، تمدن اسلام و عرب، ترجمۀ سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، چاپ چهارم، بی‏جا، بنگاه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
48. متولی امامی، سید محمدحسین، 1394، جستارهایی نظری در باب تمدن اسلامی، قم: نشر معارف.
49. مدرسی، سیدمحمدتقی، 1379، اصول و پایه‏های تمدن اسلامی، ترجمه: محمدصادق پارسا، تهران: محبان الحسین†.
50. مرکز مطالعات راهبردی ناجا، 1395، نظم و امنیت در رویکرد تمدنی با تأکید بر تمدن نوین اسلامی، تهران: مرکز مطالعات راهبردی ناجا.
51. مشکانی سبزواری، عباسعلی، فقیه، سید محمد، 1391، «فقه معطوف به تمدن»، معرفت، شماره 182.
52. مصباح یزدی، محمدتقی، 1390، نگاهی گذرا به بسیج و بسیجی، چاپ پنجم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‏Š.
53. مطهری، سیدمرتضی، 1380، مجموعه آثار شهید مطهری، ج24،21، چاپ دهم، تهران: صدرا.
54. معین، محمد، 1382، فرهنگ فارسی، چاپ پنجم، تهران: سرایش.
55. معینی، فائزه، 1387، دانشگاه تمدن‏ساز اسلامی ایرانی در آینه آرا و اندیشه‏های امام و رهبری، تهران: دفتر نشر برنامه‏ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم.
56. ملاشاهی، مریم، 1394، «اقتضائات تحقق تمدن نوین اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران: دانشگاه شاهد.
57. مولانا، حمید، 1382، اتحادیه امت اسلامی: طرحی در پی‏آمد و ساختار جهان‏شمولی اسلام، به اهتمام سیدطه مرقائی؛ جهان‏شمولی اسلام و جهانی‏سازی (1)، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
58. نرماشیری، اسماعیل، 1395، «تحلیل معرفتی ماهیت پاسخگویی تمدن اسلامی به نیازهای انسانی»، مندرج در: تمدن پژوهی: مطالعات مفهومی تمدن اسلامی، تهران: جامعه‌شناسان.
59. نصر، سیدحسین، 1385 (ب)، قلب اسلام، ترجمه: سیدمحمدصادق خرازی، تهران: نی.
60. نصر، سیدحسین،1385 (الف)، اسلام- مذهب تاریخ و تمدن، ترجمه: عباس گیلوری، تهران: نشر روزبهان.
61. نوروزی فیروز، رسول، 1394، «تمدن به مثابه سطح تحلیل»، نقد و نظر، سال بیستم، شماره4.
62. همایون، محمد مهدی، 1390، تاریخ تمدن و ملک مهدوی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دانشگاه امام صادق†.
63. همتی، همایون، 1386، فهم هنر و هنر فهم، آبادان: پرسش.
64. ولایتی، علی اکبر، 1384، فرهنگ و تمدن اسلامی، چاپ سوم، قم: نشر معارف.
65. Acharya, Amitav, 2001, Constructing a Security Community in Southeast Asia, ASEAn and the Problem of Regional Order, London: Routledge
66. Institute Of Islamic Thought And Civilization (ISTAC)
67. Nasr, Seyyed Hossein, 2009, “Civilizational Dialogue and the IslamicWorld,” In: Al-Idrus Mohamed Ajmal Bin Abdul Razak (Ed.), Islam
68. Sardar Z, 1977 Science, Technology and Development in the Muslim World, Croon Helm, London.
69. Williams, Rhysh (2005),“religion as a cultural system: theoretical and empirical development since Geertz”, In the blackwell companion to sociology of relgion, newyork: blackwell
70. khamenei.ir
71. khabaronline.ir/news/225961
72. civilica.com/Paper-ICPEEE02-ICPEEE02-122l