نسبت فضای مجازی و تفکر بصری با عالم دینی

سیدمهدی ناظمی قره‌باغ

دانش‌آموختة فلسفه از دانشگاه اصفهان؛ مدیر مدرسة عالی علوم انسانی روزگار نو.

چکیده

عالَم غربی از همان بدو نضج‌گیری در یونان باستان تا به امروز، در نسبت وثیق با تفکر بصری شکل گرفته است و امروز هم همین تفکر بصری است که به فضای مجازی امکان تحقق و بسط می‌دهد. تفکر بصری که ربط مستقیمی به ادراک بصری ندارد، همة امور غیربصری را با شاخصه‌های بصری بازتولید می‌کند. تفکر بصری در دورة یونانی ـ رومی چندان عمیق و مبسوط نشده بود؛ ولی به‌هرحال این اتفاق تاریخی، همة مواریث قبلی را از خود متأثر ساخت. تاریخ قرون وسطی تفکر بصری فرهنگ مسیحی را متأثر کرد و خود از آن اثر پذیرفت. در دورة غرب جدید، تفکر بصری مبدل به جریان اصلی در فکر و فرهنگ شد. ظهور تفکر بصری در فضای مجازی، خود منجر به بسط جدیدی از تفکر بصری می‌شود که در تناسب با عالم غربی قرار می‌گیرد. تفکر بصری در عالم اسلامی هم وجود داشت؛ ولی آنجا حیث مسموع دین و عقل و قلب بهره‌مند از سمع، در برابر تفکر بصری مقاومت می‌کرد. بنابراین اگر قرار است فضای مجازی در نسبت جدیدی با عالم اسلامی قرار گیرد، باید بتواند به‌صورتی بازتولید شود که وجه سمعی انسان در آن فضا برجسته گردد و در وجه بصریِ آدمی بسیار احتیاط شود. اقتضای چنین طریقه‌ای، مقاومت در برابر فرایند سریع بصری‌سازی چیز‌ها، به‌ویژه در فضای مجازی، و تلاش برای راهگشایی‌های سمعی است.

کلیدواژگان: فضای مجازی، تفکر بصری، عالم دینی، عالم غربی.

1. افلاطون. ۱۳۵۳. جمهوری. مترجم: محمدحسن لطفی. تهران: چاپ خوشه.
2. بودریار، ژان. 1389. جامعة مصرفی. مترجم: پیروز ایزدی. چ2. تهران: نشر ثالث.
3. ریخته‌گران، محمد‌رضا. ۱۳۸۹. هنر، زیبایی، تفکر (تأملی در مبانی نظری هنر). چ3. تهران: ساقی.
4. شوهات، اِلا. ۱۳۹۱. «کلام مقدس، تصویر کفرآلوده؛ الهیات اقتباس». مترجم: داوود طبایی عقدایی. در: راهنمایی بر ادبیات و فیلم. به‌کوشش: رابرت استم و الساندر الساندرا. تهران: فرهنگستان هنر.
5. صافیان، محمدجواد. ۱۳۹۰. «تأملی بر ذات زبان در اندیشۀ مولانا». نشریة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد. سال ششم. ش22 و 23. پاییز و زمستان. ص۱۳۷ـ۱۵۸.
6. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. بی‌تا. مثنوی معنوی. تهران. نشر طلوع.
7. هایدگر، مارتین. 1379. «عصر تصویر جهان». مترجم: حمید طالب‌زاده. فصلنامة فلسفة دانشگاه تهران. سال اول. شماره1. پاییز. ص139ـ156.
8. Csapo, Eric. 2014. Actors and Icons of the Ancient Theater, Malden & Oxford, Blackwell Publishing LTD.
9. Dreyfus, Hubert. 2009. On the Internet, London & New York, Routledge.
10. Green, Richard. 2007. “Art and Theater in Ancient world”. Ed: McDonald & J. Michael Walton. In: the Cambridge Companion to Greek and Roman Theatre. Cambridge University Press. P.163-183.
11. Griffith, Mark. 2007. “Telling the Tale: a Performing Tradition from Homer to Pantomime”. Ed: Marianne McDonald & J. Michael Walton. In: the Cambridge Companion to Greek and Roman Theatre. Cambridge University Press. P.13-35.
12. Heidegger, Martin. 1977. “The Age of the World Picture”. William Lovitt. in: The question concerning technology, and other essays. New York & London. Garland Publishing. INC. P.115-154.