نگرشی نو به گفتمان‌سازی آینده‌نگر: آینده‌های نااندیشیدة تمدن نوین اسلامی

امیر صادقی

دانشجوی دکتری آینده پژوهی دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران.

عبدالرحیم پدرام

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران.

چکیده

بررسی دقیق بیانیة گام دوم رهبر انقلاب نشان می‏دهد که نگرش آینده‏نگر با تأکید بر ساخت تمدنی نو با تکیه بر جوانان، کاربرد روزافزونی در تصمیم‏گیری‏های کلان حاکمیتی در مسیر نیل به تمدن نوین اسلامی داشته است. در راستای تبیین بیانیة گام دوم معظم‏له، اندیشمندان از روش‏هایی بهره‏گیری کرده‏اند؛ با ‌وجود این به‌نظر می‏رسد آینده‏پژوهی با دارا بودن غنای اندیشه‏ای و روشی در ایجاد گفتمان‏سازی آینده‏نگر نسبت‌به دیگر حوزه‏های دانشی، از برتری نسبی برخوردار است. در این نوشتار با مطالعة انتقادی روش‏شناسی‏های اخیر ضیاءالدین سردار (2019) و جان سوئینی (2018)، الگوی نوینی در چهارچوب آینده‏های نااندیشیده به‌منظور گفتمان‏سازی آینده‏نگر توسعه داده شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که چگونه می‏توان برای آینده‏های نااندیشیدة تمدن نوین اسلامی برنامة پیش‏دستانه طراحی کرد؟ از نوع این پژوهش که بر اساس پرسش اصلی آن شناسایی می‏شود، کاربردی است، روش پژوهش آمیخته، طرح پژوهش، اکتشافی متوالی و نظریة آن مبنایی بوده است. دانش به‌دست‌آمده از مرحلة کیفی، از طریق انجام روش پرسش‌نامه در میان فعالان آینده‏پژوهی حاضر در مراکز پژوهشی و تصمیم‏سازی کشور پردازش شد. در نهایت پس از اثبات روایی و پایایی الگوی ارائه‏شده، توصیه‏هایی راهبردی ارائه شده است که با ‌توجه به کمبود منابع دانشی در حوزة آینده‏پژوهی تمدن نوین اسلامی در کشور، برای افزایش کارایی فعالیت‏های این حوزه، راهگشا خواهد بود.

کلیدواژگان: آینده‏های نااندیشیده، آینده‏ پژوهی، تمدن نوین اسلامی.

1. پدرام، عبدالرحیم. 1394. درآمدی بر آینده‌‌پژوهی اسلامی. تهران: مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
2. جوادی آملی، عبدالله. 1394. «پیام تصویری در نخستین همایش ملی تمدن نوین اسلامی». نخستین همایش ملی تمدن نوین اسلامی. تهران: دانشگاه شاهد. سالن امام خمینیŠ.
3. دانایی‌فرد، حسن و سیدمجتبی امامی. 1386. «استراتژی‌های پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد». مدیریت. س۱. ش۲.
4. عنایت‏الله، سهیل. 1395. پرسش از آینده (روش‏ها و ابزارهای تحول سازمانی و اجتماعی). تهران: مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
5. مبلغی، عبدالمجید. 1396. «گفتمان به‌مثابة روش‏شناسی مطالعة تمدن». فصلنامة علمی پژوهشی فلسفه و الهیات. س۲۲. ش۴. دی. ص109-83.
6. مقیسه، رضا ، کیقبادی، علیرضا، پدرام، عبدالرحیم. 1397. «علائم پیدایش تمدن نوین اسلامی؛ هشداری برای ایجاد و تقویت نهادهای تمدن ساز». دوفصلنامة مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی. دوره1. شماره1. تیر. ص 29-1.
7. Binti Wan Zakaria, F. 2010. Futures Studies in Contemporary Islamic and Western Thought. The University of Birmingham
8. Dubowitz, Mark and Nader, Alireza. 2020. Expect instability in Iran for years to come. The Globe and Mail. USA.
9. Inayatollah, Sohail. 2019. A Castle Surrounded by Hungry Wolves: Toward a Stage Theory of the Uses of the Future. World Futures Review. SAGE Publications.
10. Eivazi et al. 2017. “The role of Foresight in avoiding systematic failure of natural disaster risk management”. International Journal of Disaster Risk Reduction.
11. Hines, Andy et al. 2018. “Setting Up the Forest Futures Horizon Scanning System”. The Forest Futures Horizon Scanning Project. USDA.
12. Sardar, Ziauddin. 1988. The Future of Muslim Civilization. Kuala Lumpur: Pelanduk Publications.
13. Sardar, Ziauddin. 1989. Explorations in Islamic Science. London: Mansell Publishing Ltd.
14. Sardar, Ziauddin and Sweeney, John. 2016. the three tomorrows of postnormal times. Futures.
15. Sardar, Ziauddin and Sweeney, John. 2019. The Postnormal Times Reader. International Institute of Islamic Thought.
16. Sharpe, B., & Hodgson, T. 2006. Intelligent infrastructure futures technology forward look: towards a cyber-urban ecology. Foresight programme. UK: Office of Science and Technology.
17. Stromquist, N. 2000. On Truth, Voice and Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Tecniques. Newburrypark, London, Newdelhi: Sage Publication.
18. Sweeney, John. 2018. Alternative Futures of Global Weirding. PhD Dissertation. University of Hawai`i at Mānoa, Department of Political Science.